Günün üçüncü kararı: AYM, TRT’yi ‘arpalığa’ çeviren kararları da iptal etti

Anayasa Mahkemesi (AYM), bugün muhalefetin sıkça eleştirdiği ve iktidarın canhıraş savunduğu uygulamaları art arda iptal etti. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın Merkez Bankası Başkanı'nı görevden alma ve rektör atama yetkisini iptal eden AYM, bu kez de TRT hakkında dikkat çeken kararlar aldı.

T24’ten Sibel Yükler’in haberine göre AYM, TRT Kanunu’ndaki kamudaki taşınmazların TRT’ye bedelsiz tahsis edilmesi, TRT genel müdürüne en yüksek devlet memuru aylık ve sözleşme ücreti ödenmesine ilişkin düzenlemeleri iptal etti.

CHP, 2018 tarihli ilgili kararnamenin tümünün iptali için 2018 yılında AYM’ye başvurdu. 1. İstanbul 12. İş Mahkemesi ve Konya Bölge İdare Mahkemesi 1. İdari Dava Dairesi de 2020 ve 2022 yıllarında itiraz yoluna başvurdu.

Başvuruları inceleyen AYM, 100’e yakın kanunda, ilgili KHK ile düzenlenen birçok kuralın iptaline karar verdi. Bunlardan biri de 2954 sayılı Türkiye Radyo ve Televizyon Kanunu’ndaki (TRT) düzenlemelere ilişkin oldu.

Yüksek Mahkeme, 2 Temmuz 2018 tarihli ve 703/95 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile TRT Kanunu’nda yapılan bazı düzenlemeleri anayasaya aykırı bularak iptal etti. Buna göre, Kanunun 13, 43, 37, 50, 51 ve 60’ncı maddeleri ile Geçici 14 ve 15. Maddelerini sil baştan düzenlenecek.

Karar 12 ay sonra yürürlüğe girecek. Meclis’in 4 Haziran 2024 tarihine kadar yeni bir düzenleme yoluna gitmesi gerekiyor.

TAŞINMAZ KURALI DA İPTAL

Buna göre, TRT Kanunun "Kamulaştırma ve taşınmaz tahsisi"ni düzenleyen 60 maddesindeki, “Kamu idarelerine ait taşınmazlar ile Devletin hüküm ve tasarrufu altında bulunan yerler, görev ve faaliyetlerinde kullanılmak üzere TRT’ye bedelsiz tahsis edilebilir” kuralı yetki kanunu kapsamı dışında bulunarak iptal edildi.

İHALE MEVZUATINDAN KAÇAMAYACAK

Başvuru kapsamında “TRT'nin tüm işlemlerinin ihale mevzuatı kapsamı dışına çıkarılmasının keyfiliğe ve yolsuzluğa sebebiyet verebileceği” iddialarını da inceleyen AYM, TRT’nin tedarik işlerini KHK ile yeniden düzenleyen ilgili 47. maddeyi iptal etti. Yüksek Mahkeme, “Her türlü alım, satım, hizmet, danışmanlık, yapım ve taşıma işleri ile bu hususlara ilişkin ihale işlemleri, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu hükümlerine tabi değildir. Bu iş ve işlemler yönetmelik ile düzenlenir” maddesini yetki kanunu kapsamında bulmayarak iptal etti.

GENEL MÜDÜR YÜKSEK MAAŞA VEDA EDECEK

AYM, TRT Genel Müdürüne en yüksek devlet memuru aylık ve sözleşme ücreti ödenmesine ilişkin düzenlemeyi de iptal etti. KHK ile düzenlenen maddede, “Genel Müdüre en yüksek devlet memurunun almakta olduğu aylık ve sözleşme ücreti (ikramiye dâhil) ödenir. Aylık ödemelerinde ek gösterge, kıdem ve taban aylıkları ile sosyal yardım, zam ve tazminatlar esas alınır” ibaresi yer alıyordu.

PERSONEL ÖZLÜK HAKLARI

"Personelin özlük haklarını" içeren 50. maddenin f bendinde yer alan, “Kurumun Yönetim Kurulunun teklifi üzerine Cumhurbaşkanınca tespit olunur” düzenlemesi de iptal edildi. AYM, iptale ilişkin gerekçesinde, “TRT Genel Müdürlüğünde genel idare hizmetleri sınıfına dâhil kadrolara uygulanacak ek göstergelerin Cumhurbaşkanı tarafından belirlenmesini öngören kural Anayasa'nın mülkiyet hakkına ilişkin düzenleme içerdiğinden KHK ile düzenlenemeyecek yasak alanda kalmaktadır” diyerek, kuralı anayasaya aykırı buldu.

Yüksek Mahkeme, TRT'de çalıştırılacak kadro karşılığı sözleşmeli personelin kamu görevlisi olduğundan atanması, hakları, ödenekleri, kadro iptali gibi hususların Yönetim Kurulu teklifiyle Cumhurbaşkanına yetki verilmesini düzenleyen kuralı da iptal etti. AYM, bu kuralı da yetki kanunu dışında buldu.

Yüksek Mahkeme, TRT Kanununda KHK ile yapılan değişiklikten sonra “sözleşmeli personel”, “geçici personel” ve “özel hukuk hükümlerine tabi personel” ayrımına ilişkin kuralları da sil baştan düzenleyecek iptallere gitti. Buna göre, “sözleşmeli personeli” “özel hukuk hükümlerine tabi personel” olarak değiştiren kural da yetki kanunu dışında bulunarak iptal edildi.

TRT Kanunun 51. maddesindeki “sözleşmeli personelin” ikramiyelerine ilişkin kural da 2018 yılında KHK ile “özel hukuk hükümlerine tabi personel” olarak değiştirilmişti. AYM, “Kadrolu veya özel hukuk hükümlerine tabi personele, yılda dört aylık ücret tutarını aşmamak üzere Genel Müdürün teklifi ve Yönetim Kurulunun onayı ile ikramiye verilebilir” diyen kuralda, sözleşmeli personel ibaresinin çıkarılmasını iptal etti.

Kanunun yine 50. maddesine göre, TRT’de çalıştırılan özel hukuk hükümlerine tabi personelin mali ve sosyal haklarını düzenleyen kural da “mülkiyet hakkına ilişkin düzenleme içerdiğinden” iptal edilmiş oldu.

TRT Kanununda, geçici personelin parasal haklarına ilişkin düzenlemeler de 2018 yılındaki KHK ile kaldırılmıştı. Kuralda, geçici personelin istihdam ve ücretlerine ilişkin usul ve esasların Yönetim Kurulunca tespit edileceği hüküm altına alınıyordu. AYM, geçici personelle ilgili kuralın yürürlükten kaldırılmasını da anayasaya aykırı buldu.

Kanunun yine 50. maddesinde KHK ile düzenlenen, “Genel Müdürlük personelinin görevleriyle bağlantılı olarak işledikleri iddia edilen suçlara ilişkin soruşturmalar, 4483 sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanuna göre yapılır ve bunlar hakkında soruşturma izni Genel Müdür tarafından verilir” kuralı da iptal edildi. AYM gerekçesinde, “Anayasa'da yapılan değişikliklere uyum sağlamak amacı taşımadığından KHK çıkarma yetkisinin amaç ve kapsamı içinde değerlendirilemez” denildi.

Kanunda Geçici 15. madde ile TRT’deki istihdam fazlası personelin, Devlet Personel Başkanlığına bildirilerek diğer kamu kurum ve kuruluşlarına naklini düzenleyen kural da iptal edildi.

‘ŞİRKET KURMA, SATIN ALMA VE ORTAKLIK’ DÜZENLEMESİ

AYM, TRT Kanununda “Şirket kurma, satın alma ve ortaklık” düzenlemesini içeren 37. maddesini içeren kuralı da anayasaya aykırı bularak tümüyle iptal etti. Gerekçede, “KHK çıkarma yetkisinin amaç ve kapsamı içinde değerlendirilemez” denildi. Kural, TRT Yönetim Kurulunun, özel hukuk hükümlerine tabi şirket kurabileceği gibi yerli veya yabancı gerçek veya tüzel kişilerle ortaklıklar yapabileceği, mevcut ortaklıklara veya şirketlere iştirak edebileceği, yurt içinde veya yurt dışında yerli veya yabancı ortaklıkları veya şirketleri tamamen satın alabileceği veya devralabileceğini hüküm altına alıyordu.

2018 yılındaki KHK ile değişikliğe gidilen madde şu şekildeydi:

“-Yönetim Kurulu, Kurumun amaçlarına uygun olmak şartıyla, özel hukuk hükümlerine tabi şirket kurabileceği gibi yerli veya yabancı gerçek veya tüzel kişilerle ortaklıklar kurabilir. Mevcut ortaklıklara veya şirketlere iştirak edebileceği gibi, yurt içinde veya yurt dışında yerli veya yabancı ortaklıkları veya şirketleri tamamen satın alabilir veya devralabilir.

-Kurum tarafından kurulan veya satın alınan ya da iştirak edilen şirketlerin Kurum payına bakılmaksızın, her türlü alım, satım, hizmet, danışmanlık, yapım ve taşıma işlerine ilişkin ihale işlemleri 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu hükümlerine tabi değildir.

-Kurumun, kendisine ait şirketlerden veya ortak olduğu şirketlerden yapacağı her türlü alım, satım, hizmet, danışmanlık, yapım ve taşıma işlerine ilişkin ihale işlemleri 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu ve 4735 sayılı Kamu İhale Sözleşmeleri Kanunu hükümlerine tabi değildir. Buna ilişkin usul ve esaslar Genel Müdür teklifi ve Yönetim Kurulunun kararı ile belirlenir.

-Kurum personeli Genel Müdür onayı ile Türkiye Radyo - Televizyon Kurumuna ait şirketler ile ortak olduğu şirketlerde Yönetim Kurulu başkanı ve/veya üyesi olarak görevlendirilebilir. Diğer kanunlardaki düzenleme ve kısıtlamalara tabi olunmaksızın, bu kişilere ödenecek ücret görevlendirildikleri şirketin Yönetim Kurulunca belirlenir. Söz konusu personelin kadroları ve pozisyonları ile ilişkileri devam eder ve bu kadroya ilişkin haklarını almaya devam eder.”

EMEKLİLİK VE İSTİHDAM FAZLASI PERSONEL KURALLARI

TRT bünyesinde çalışırken emekliliğe hak kazanan personelin iki ay içinde emekliliğe başvurması durumunda emekli ikramiyelerine ilişkin düzenlemeler getiren Geçici 14. maddedeki kural da “KHK ile düzenlenemeyecek yasak alanda” kaldığı gerekçesiyle iptal edildi.

İptal edilen kural şu şekildeydi: “Yaş haddinden emekliliğine bir yıldan daha az süre kalanlar hariç olmak üzere, yaş haddinden emekliliğine en fazla beş yıl kalanlar için yüzde 30, yaş haddinden emekliliğine beş yıldan daha fazla kalanlar için yüzle 50 fazlasıyla ödenir. Bu madde uyarınca yapılan emeklilik başvurularında emeklilik tarihi olarak daha sonraki bir tarih gösterilemez, başvurular herhangi bir kayda bağlanamaz ve geri alınamaz. Bu kapsamda emekli olan personel, emekli olduğu tarihten itibaren beş yıl içinde Kurumda yeniden istihdam edilemez.”