Türkiye, Avrupa birincisi: Ama tutuklu sayısında!

Türkiye, sayı ve nüfusa orantılı olarak bulundurduğu tutuklu sayısıyla Avrupa'yı solladı.

Duvar'da yer alan haberde, Avrupa Konseyi'nin Strasbourg'daki merkezi, 31 Ocak 2023 itibarıyla Bosna-Hersek dışındaki 46 üye ülkedeki hapishane nüfuslarına ilişkin yeni istatistikler yayımladı. Buna göre, toplamda 1 milyon 36 bin 680 mahkum ve tutuklu bulunuyor.

2022-2023 döneminde, Türkiye hapishanelerindeki toplam 348 bin 265 kişi ile Avrupa'da en yüksek tutuklu ve hükümlü sayısına sahip ülke oldu. Bu alanda Türkiye’yi Birleşik Krallık (90 bin 964), Fransa (72 bin 294), Polonya (71 bin 228), Almanya (56 bin 294), İtalya (56 bin 127) ve İspanya (55 bin 909) takip ediyor.

100 BİN KİŞİDE 408 MAHPUS

Nüfusa oranla bakıldığında, Türkiye'de her 100 bin kişiye 408 hükümlü ve tutuklu düşüyor ve bu da ülkeyi ilk sıraya yerleştiriyor. Gürcistan (256), Azerbaycan (244), Moldova (242), Macaristan (211), Polonya (194), Slovakya (183), Arnavutluk (179) ve Çekya (176) ise Türkiye’nin ardından geliyor. En düşük oranlar ise Lihtenştayn (15), İzlanda (36), San Marino (41), Finlandiya (52), Hollanda (52), Norveç (55), Almanya (67), Slovenya (68) ve Danimarka (71) olarak sıralanıyor. Doğu Avrupa ve Kafkasya'daki tutuklu ve hükümlü sayısının Batı ve Kuzey Avrupa'dan daha fazla olması, Avrupa Konseyi uzmanları tarafından kültürel ve siyasi sistem farklarına bağlanıyor.

Türkiye'de cezaevlerinde bulunan kişi sayısı, bir önceki yılın araştırmasında 303 bin 945 olarak açıklanmıştı. Türkiye'de 100 bin kişiye düşen mahkum ve tutuklu oranı, 2013-2023 arasında yüzde 126,8 arttı. Bugünkü raporda, 2012'de 100 bin kişiye 161, 2015'te 223, 2019'da 329, 2022'de ise 355 hükümlü ve tutuklu düştüğü belirtildi.

TÜRKİYE’NİN SEÇİMİ

Lausanne Üniversitesi Kriminal Bilimler Okulu'ndan Prof. Marcelo Aebi, Türkiye'nin 2002'de 60 bin olan hapishane nüfusunun 2023'te 350 bine çıktığını ve bu artışın özellikle 15 Temmuz darbe girişimi sonrası gözlemlendiğini ifade etti. Bu artışın, Terörle Mücadele Kanunu çerçevesinde verilen mahkumiyet kararlarıyla bağlantılı olduğunu belirtti.

Aebi, yoğun hapishane nüfusuna sahip ülkelerin genellikle ceza sürelerini kısaltarak veya alternatif cezalar geliştirerek mahkum sayısını azaltmaya çalıştıklarını, ancak Türkiye'nin yeni hapishaneler inşa ederek kapasiteyi artırmayı tercih ettiğini vurguladı. Avrupa'da ortalama olarak her infaz koruma personeline 1,6 hükümlü ve tutuklu düşerken, Türkiye'de bu oran 4,5. Bu durumun, rehabilitasyon hedeflerine ulaşmayı ve mahpuslara uygun hizmet sağlamayı zorlaştırdığını belirtti.

Türkiye, personel başına düşen mahkum ve tutuklu oranında Avrupa’da en yüksek seviyede bulunuyor. Türkiye’nin toplam hapishane personeli 77 bin 472, infaz koruma personeli ise 58 bin 967. Avrupa ortalaması 2,7 olan infaz koruma memuru başına düşen mahkum ve tutuklu oranı, Türkiye'de 5,4. Bu alanda Türkiye’yi sadece Letonya (13,1) ve Macaristan (5,5) geçiyor.

Ceza infaz kurumlarının kapasitesini artırma politikası sayesinde, Türkiye her 100 yer için 100 mahpus ile kapasiteyi hükümlü ve tutuklu sayısına eşitlemiş durumda. Avrupa ortalamasının 87,8 olduğu bu alanda en kötü durumda olan ülkeler ise Kıbrıs (165,5), Romanya (120,3), Fransa (119,2), Belçika (115), Macaristan (111,5), İtalya (109,2) ve Slovenya (107).

SUÇ TÜRLERİ

Avrupa Konseyi istatistiklerine göre, Türkiye'deki hükümlülerin çoğunluğu uyuşturucu (yüzde 34,4), hırsızlık (yüzde 28,3), saldırı/yaralama (yüzde 16,7), cinayet (yüzde 12,4), soygun (yüzde 9,3) ve cinsel suçlar (yüzde 8) nedeniyle ceza almış kişilerden oluşuyor. Terör suçundan hükümlü oranı yüzde 7,6'yı geçmiyor.

Avrupa genelinde en yaygın suçlar şiddet ve uyuşturucu bağlantılı suçlar. Uyuşturucu suçları, hükümlülerin işlediği suçların yüzde 19'unu oluşturuyor. Bunu cinayet (yüzde 13), hırsızlık (yüzde 12), cinsel suçlar (yüzde 8,9), soygun (yüzde 7,7) ve saldırı/yaralama (yüzde 6,7) izliyor.

YAŞ VE CİNSİYET DAĞILIMI

Avrupa Konseyi verilerine göre, Avrupa'da cezaevlerindeki mahkumların ortalama yaşı 38. En yüksek ortalama yaş Sırbistan (50), Gürcistan (44) ve İtalya (43) olarak kaydedilirken, en düşük ortalama yaş Andora (28), San Marino (30) ve Bulgaristan (33) olarak belirtiliyor. Türkiye’de ise mahkumların ortalama yaşı 36.

Mahkumların çoğunluğu 26-49 yaş grubunda bulunuyor. Avrupa ortalaması yüzde 68 olan bu oran, Çekya’da yüzde 76, Polonya’da yüzde 75, Slovenya’da yüzde 73, Türkiye’de ise yüzde 72. Genç mahpus oranının en yüksek olduğu ülkeler ise Lihtenştayn (yüzde 33), Karadağ (yüzde 29) ve İsveç (yüzde 26). Türkiye'de bu oran yüzde 15 düzeyinde.

Cezaevlerinde kadın oranı Avrupa genelinde yüzde 5,2'yi geçmiyor. Kadın mahpus oranının en yüksek olduğu ülkeler Andora (yüzde 11,5), İzlanda (yüzde 9,9) ve Kıbrıs (yüzde 9,2); en düşük olduğu ülkeler ise Arnavutluk (yüzde 1,3), Hırvatistan (yüzde 1,9) ve Ermenistan (yüzde 2,6). Türkiye’de ise bu oran yüzde 4,1 ile Avrupa ortalamasının altında.

YABANCI MAHPUSLAR

Avrupa Konseyi verileri, bazı Avrupa ülkelerinde önemli oranda yabancı uyruklu mahkum ve tutuklu bulunduğunu gösteriyor. Avrupa ortalamasının yüzde 27 olduğu bu oran, Monako, Lihtenştayn, Lüksemburg ve San Marino gibi küçük ülkelerde yüzde 70’in üzerinde. Yunanistan'da yüzde 57, Kıbrıs'ta yüzde 55, Almanya'da yüzde 40, İtalya'da yüzde 32, İspanya’da yüzde 30, Fransa'da yüzde 25 olan yabancı uyruklu oranı, Türkiye'de yüzde 4,4, Romanya'da ise sadece yüzde 1,1.

Avrupa hapishanelerindeki tutukluların yaklaşık üçte birini tutuklu yargılananlar oluşturuyor. Tutuklu yargılananların en fazla olduğu ülkeler Arnavutluk (yüzde 55), Ermenistan (yüzde 53), Lüksemburg (yüzde 49), İsviçre (yüzde 46) ve Hollanda (yüzde 45). En düşük oranlar ise Çekya (yüzde 7,5), Polonya (yüzde 11,4), Litvanya (yüzde 11,2) ve Romanya (yüzde 12,1).

İNTİHAR ORANLARI

Avrupa’da cezaevlerinde intihar oranı 2021 yılında her 10 bin hükümlü ve tutuklu için ortalama 9,5 iken, 2022’de 7,1’e düştü. İntihar oranının en yüksek olduğu ülkeler Letonya (21,7), İsviçre (20,2), Fransa (19,1) ve İtalya (15). En düşük oranlar ise Azerbaycan (1,6), Türkiye (1,8), Polonya (2), İrlanda (2,3) ve Danimarka (2,4) olarak belirtiliyor.

Bu rapor, Lausanne Üniversitesi iş birliğiyle her yıl hazırlanan ve Avrupa'daki ceza infaz kurumları ile hapishane nüfuslarına dair genel bir bakış sunan bir referans belgesi olarak kabul ediliyor.