10 soruda Çin Komünist Partisinin 20. Ulusal Kongresi

Çin’de ülkeyi yöneten Komünist Partisinin (ÇKP) 20. Ulusal Kongresi, yarın Pekin’de başlayacak. Kongre'de ülkenin gelecekteki siyasi doğrultusu ve yönetimde yer alacak kadrolar belirlenecek.

ÇKP Genel Sekreteri Şi Cinping’in göreve yeniden seçilerek iktidarını üçüncü döneme taşıması beklenen ve yarın başlayacak olan kritik toplantıda, Çin’in yakın geleceğini şekillendirecek kararlar alınması bekleniyor.

AA muhabiri, toplantı öncesinde Çin siyaseti, ÇKP ve Ulusal Kongre ile ilgili merak edilen soruların yanıtlarını derledi.

SORU: Çin'de halk sandık başına gidiyor mu?

Çin’de doğrudan seçimler yalnızca ilçe ve altı düzeydeki Halk Kongrelerinin ve köylerde idari komitelerin üyelerinin belirlenmesi için yapılıyor. Ulusal düzeyde genel seçim yapılmıyor. Merkeze bağlı yönetilen şehirlerin, eyalet ve özerk bölgelerin Halk Kongreleri ile Ulusal Halk Kongresinin temsilcileri dolaylı seçiliyor.

Ülkede genel oy hakkı ancak yerel düzeyde kullanılabilen bir hak. Oy hakkının kullanılabilmesi için kişinin seçim yapılan bölgenin nüfusuna kayıtlı olması gerekiyor. Örneğin nüfusa kayıtlı olduğu ilçeden başka bir yerde yaşayan göçmen işçi, bulunduğu yerdeki seçimlerde oy kullanamıyor.

Doğrudan seçimin olduğu yerel Halk Kongreleri ve Köy Komiteleri için yapılan seçimler ise her koltuk için birden çok adayın yarıştığı rekabetçi serbest seçim görünümde değil. Genelde, seçilecek üyeden biraz fazla sayıda aday seçeneği bulunan bir blok listenin, oya sunulması ve onaylanması söz konusu.

SORU: Çin'de devlet başkanı ve başbakan nasıl seçiliyor?

Çin’de devlet başkanı ve başbakan, parti tarafından değil Çin Ulusal Halk Kongresince (ÇUHK) seçiliyor. Ancak parti ve devlet yönetiminin iç içe geçtiği, partinin devletin tüm organlarının yönetiminin belirlenmesinde etkili olduğu ülkede partinin üst düzey isimleri, devletin de tepesinde yer alıyor.

Sonbaharda yapılan ÇKP Ulusal Kongresi’nde partinin merkezi yönetim organlarına seçilen isimler, sonraki yılın mart ayında yapılan ÇHUK toplantısında devlet ve hükümet görevlerine atanıyor. ÇKP Genel Sekreteri Devlet Başkanlığına, 7 kişilik Daimi Komitede yer alan diğer isimler ise başbakan, meclis başkanlığı, danışma meclisi başkanlığı, devlet başkanı yardımcılığı, başbakan yardımcılığı görevlerine seçiliyor.

SORU: Kabineyi kim, nasıl belirliyor?

Çin’de kabine işlevini Devlet Konseyi yerine getiriyor. Ülkenin ana idari organı konumundaki Devlet Konseyinin başında başbakan bulunuyor. Konsey, mevcut halinde başbakan dışında 4 başbakan yardımcısı, 5 devlet bakanı ve bakanlardan oluşuyor. Konsey üyeleri başbakanın aday göstermesiyle devlet başkanınca atanıyor, atamalar Ulusal Halk Kongresince onaylanıyor.

SORU: ÇKP Ulusal Kongresi ne anlama geliyor?

Tek parti iktidarının olduğu Çin’de ülkeyi, Çin Komünist Partisi (ÇKP) yönetiyor. 5 yılda bir toplanan Ulusal Kongre, partinin ulusal düzeyde en üst karar organı konumunda. Kongre'de partinin başındaki Genel Sekreter ve merkezi yönetim organları seçiliyor, ayrıca ülkenin gelecek 5 yıldaki siyasi doğrultusunu belirleyecek kararlar alınıyor.

ÇKP’nin 20. Ulusal Kongresi, 16 Ekim’de Pekin’de başlayacak. Kongre’ye ülke genelinde parti teşkilatlarının yaptığı yerel kongreler ile parti temsilcileri toplantılarında seçilen 2 bin 296 delege katılacak. Delegeler, Kongre’de ÇKP Merkez Komitesini seçecek.

SORU: Merkez Komite, Siyasi Büro ve Daimi Komite ne anlama geliyor?

ÇKP Merkez Komitesi, partinin en üst düzey yönetim organı konumunda bulunuyor. Halen 205 asil 171 yedek üyesi bulunan Komite, ülkenin en önemli siyasi kişiliklerini bir araya getiriyor.

Merkez Komite, Ulusal Kongre delegelerince seçilmesinin ardından, kendi içinde 25 üyeden oluşan Siyasi Bürosunu ve onlar arasından 7 kişilik Daimi Komitesini ve partinin lideri genel sekreteri seçiyor.

ÇKP’nin merkez yönetimi, her yönetim organının yetkilerini kendi seçtiği daha sınırlı sayıdaki temsilciden oluşan bir üst organ aracılığıyla kullandığı piramit şeklinde bir hiyerarşik yapı meydana getiriyor.

SORU: ÇKP içinde siyasi irade nasıl şekilleniyor?

Siyasi irade, biçimsel olarak yetkilerin tabandan tepeye doğru devredildiği bir süreç gibi görünse de aslında kararların tepede alındığı, alt organların daha çok onay ve uygulama merci olduğu hiyerarşik bir yapı arz ediyor.

Daimi Komite ve Siyasi Büro, yaptığı istişarelerin ardından, Merkez Komite üyelerini tek liste halinde, bazı yıllarda asil üye sayısından yalnızca birkaç kişi fazla olacak şekilde, Ulusal Kongreye sunuyor. Bu yöntem, Kongrenin seçimdeki rolünü karar verici olmaktan çok onay mercine indirgiyor.

Siyasi Büro ve Daimi Komitesinin ve genel sekreterin nasıl seçildiği ise partinin saydam olmayan yönetim yapısı nedeniyle tam olarak bilinemiyor. Ancak seçimin, genel sekreterin belirleyici olduğu, partinin görevdeki ve eski üst düzey liderlerinin önerilerinin alındığı bir istişare sürecinin ürünü olduğu anlaşılıyor.

SORU: Parti'nin yapısı neden devlet yapısında belirleyici rol oynuyor?

Çin Anayasası’nda devletin niteliği, “Çin Halk Cumhuriyeti, işçi sınıfı liderliğinde, işçi ve köylülerin ittifakına dayalı, halkın demokratik diktatörlüğü ile yönetilen sosyalist bir devlettir.” şeklinde tanımlanıyor. ÇKP ise işçi sınıfının öncü partisi olarak iktidarı onun adına kullanma ve halkın demokratik diktatörlüğünü uygulamaya yetkili örgüt konumunda bulunuyor.

Anayasada güçler ayrılığı ilkesinin bulunmadığı Çin'de Komünist Parti, merkezi ve yerel hükümetlerin, yasama, yargı, danışma organlarının, kamu kurum ve kuruluşlarının, devlete ait şirketlerin ve ordunun yönetimini belirliyor. Partinin tepe yönetimindeki isimler, Devlet Başkanlığının yanı sıra, yürütme organı Devlet Konseyinin, yasama organı Çin Ulusal Halk Kongresinin (ÇUHK), danışma organı Çin Halk Siyasi Danışma Konferansının (ÇHSDK) ve Çin Halk Kurtuluş Ordusunun (ÇHOK) yönetiminde belirleyici rol üstleniyor.

SORU: ÇKP mi devleti yönetiyor, devlet mi ÇKP'yi yönetiyor?

Çin, devletin, hükümetin ve ordunun partinin vesayetinde olduğu bir siyasal rejim görünümde. 100 milyona yakın üyesi olan ÇKP, Ulusal Kongre dışında eyalet, bölge, şehir ve ilçe düzeyinde yerel kongreler topluyor, köy ve mahallere kadar örgütlenerek yönetim organları kuruyor.

Her eyalette, özerk bölgede ve merkezden yönetilen şehirde vali ve belediye başkanının hiyerarşik olarak üzerinde bir parti sekreteri yer alıyor. Bakanlıklar ve kamu kurumlarında ise bakan ve kurum yöneticisinin altında parti sekreterleri görev yapıyor. Öte yandan özel şirketlere kadar hemen her kuruluşta parti temsilcileri bulunuyor.

Parti ile devletin iç içe geçtiği, görev ve yetkilerin çakıştığı bu siyasal rejimde ÇKP, devlet, hükümet, ordu ve hatta halk üzerinde sorgusuz bir vesayete sahip bulunuyor.

SORU: ÇKP'den emekli olunur mu? Emekliler meselesi neden gündemde?

ÇKP’de 1978’de iktidara gelen Dıng Şiaoping’in başlattığı dışa açılma ve reform döneminde idarede kurumsallaşma ve profesyonelleşmeye yönelik adımlar atıldı. Mao döneminde, Kültür Devrimi yıllarında yaşanan parti içi çatışmaları ve hizipleşmeleri önleyecek, yönetimlerin çatışmasız devrini ve öngörülebilirliği sağlayacak kontrol mekanizmaları geliştirildi.

Dıng’dan sonra gelen lider Ciang Zımin, 2002’de 75 yaşında iktidarı devrederken gençleştirme adımıyla yeni nesil liderlerin önünü açtı. ÇKP’de o yıldan bu yana uygulanan yazılı olmayan kurala göre bir yöneticinin üst göreve atanması veya görevini sürdürmesi için 67 yaşını aşmamış olması gerekli görülüyor.

Bugünkü Siyasi Büro ve Daimi Komite'de görev yapan, Genel Sekreter Şi dahil 25 üyeden 12’si kongre tarihi itibarıyla emeklilik yaşını aşmış olacak. 69 yaşındaki Şi’nin iktidarını sürdürebilmesi için kongrede yaş haddi kuralında istisna yapılacağı anlaşılıyor. Ancak bu istisnanın diğer üyeler için de geçerli olup olmayacağı merak konusu.

SORU: 20. Kongre modern Çin için neden önemli?

ÇKP Genel Sekreteri Şi’nin 20. Kongre’de göreve yeniden seçilerek Çin Halk Cumhuriyeti’nin kurucusu Mao Zıdong’dan sonra parti liderliğini ve devlet başkanlığını iki dönemden fazla sürdüren ilk yönetici olması bekleniyor.

Şi’nin 10 yıllık iktidarında kendisinden sonra gelecek lidere ve liderlere işaret etmeyen tercihlerde bulunması, iktidarını belirsiz süreyle sürdürme niyetinin göstergesi olarak yorumlanıyor.

Şi’yi yeni dönemde kötüye giden bir ekonomi, Kovid-19 tedbirlerinin yarattığı sıkıntılar ve ABD ile artan jeo-stratejik rekabetin yarattığı uluslararası sorunlar bekliyor. Kongre, bu dönemde Çin siyasetinin nasıl şekilleneceği, ülkenin dünya ile ilişkisinde ne yönde değişimler olacağına ilişkin ipuçları sağlayacak.