Anayasa Mahkemesi 57’nci yaşını kutluyor

ANAYASA Mahkemesi'nin kuruluşunun 57'nci yıl dönümü törenlerle kutlanıyor. 1962 yılından günümüze kadar Anayasa Mahkemesi’nin kuruluş, görev ve yetkileriyle ilgili çok sayıda değişiklik yapıldı.

1962 yılında kurulan Anayasa Mahkemesi, 15 asil ve 5 yedek üyeden oluşurken, üyelerden 4'ü Yargıtay, 3'ü Danıştay, 1'i Sayıştay Genel Kurulu tarafından, 3 üye Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM), 2 üye Cumhuriyet Senatosu, 2 üye ise biri Askerî Yargıtay'dan olmak üzere Cumhurbaşkanı tarafından seçiliyordu. Görevleri ise 'kanunların ve TBMM iç tüzüklerinin Anayasa'ya 'şekil' ve 'esas' bakımından uygunluğunu denetlemek, görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Anayasa'da sayılan kişileri Yüce Divan sıfatıyla yargılamak, siyasi partilerin kapatılması hakkındaki davalara bakmak, siyasi partilerin gelir kaynakları ile giderlerine ilişkin hesapları incelemek ve Anayasa ile verilen diğer görevleri yerine getirmek' şeklinde belirlenmişti. Ayrıca Anayasa Mahkemesi'ne seçilen üyeler 65 yaşını doldurunca emekli oluyordu.

1982 ANAYASASI İLE ÜYE SAYISI DEĞİŞTİ

1971'de yapılan Anayasa değişikliğiyle Anayasa Mahkemesi'nin görev alanı, kanun hükmünde kararnameleri şekil ve esas bakımından, anayasa değişikliklerini ise Anayasa’da gösterilen şekil şartları bakımından denetleme görevi verilerek belirgin hale getirildi. 1982 Anayasası ile Yüksek Mahkemeye yeni görevler de verildi. Kanunların, kanun hükmünde kararnamelerin ve TBMM İçtüzüğünün Anayasa'ya şekil ve esas bakımlarından uygunluğunu denetleme; Anayasa değişikliklerini ise sadece sınırlı sayıdaki şekil eksiklikleri yönünden inceleme ve bunların yanı sıra Anayasa'da sayılan bazı kişileri görevleriyle ilgili suçlardan dolayı Yüce Divan sıfatıyla yargılama ve siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara bakma görevi de Mahkemenin görevlerine eklendi. Yine 1982 Anayasası ile Yüksek Mahkeme'nin üye sayısı değiştirildi; 11 asıl ve 4 yedek üyeden oluşması öngörüldü.

REFERANDUMLA BİREYSEL BAŞVURU HAKKI GELDİ

2010 yılında yapılan referandum ile Anayasa Mahkemesi’nin kuruluş, görev ve yetkileri yeniden düzenlendi. Yüksek Mahkeme'nin üye sayısı 17’ye çıkarıldı ve mahkemeye mevcut görevlerinin yanı sıra bireysel başvuruları karara bağlama ve bireysel başvuruların kabul edilebilirlik incelemesini yapmak üzere komisyonlar oluşturma imkanı da tanındı. Siyasi partilere ilişkin dava ve başvurulara, iptal ve itiraz davaları ile Yüce Divan sıfatıyla yürütülecek yargılamalara genel kurulca bakılması, bireysel başvuruların ise bölümlerce karara bağlanması hükmü getirildi.

YÜCE DİVAN YETKİSİ GENİŞLEDİ

Anayasa Mahkemesi'ne ayrıca Yüce Divan sıfatıyla, 'görevleriyle ilgili suçlardan' dolayı Cumhurbaşkanını, Bakanlar Kurulu üyelerini, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay, Askerî Yargıtay, Askeri Yüksek İdare Mahkemesi Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Hâkimler ve Savcılar Yüksek Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini yargılama görevine ilave olarak TBMM Başkanı, Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları ve Jandarma Genel Komutanı'nı yargılama görevi de verildi. Referandum ile gelen başka bir değişiklik ise Anayasa Mahkemesi üyelerinin görev süresini 12 yıl ile sınırlandırılması ve üyelerin yeniden seçilememesi esasının getirilmesi oldu.

CUMHURBAŞKANLIĞI KARARNAMELERİNİ İNCELEME GÖREVİ

Anayasa Mahkemesi'nin kuruluş, görev ve yetkilerinde son değişiklik 2017 yılında gerçekleştirildi. Anayasa değişikliğiyle Yüksek Mahkeme'nin üye sayısı 15'e düşürüldü. Genel Kurulun, Başkan veya Başkan Vekilinin başkanlığında 10 üye ile toplanacağı hükme bağlanırken, bölümlerin üye sayısı ise 6 olarak düzenlendi. 6771 Sayılı Kanun ile 'Kanun Hükmünde Kararname' kavramının kalkması, Cumhurbaşkanına, Cumhurbaşkanlığı kararnameleri çıkarma yetkisi verilmesinden dolayı, Anayasa Mahkemesi’nin görev ve yetkileri arasına Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin şekil ve esas bakımından Anayasa’ya aykırılığı iddialarını inceleme yetkisi ve görevi de eklendi.

İPTAL BAŞVURUSU ŞARTLARI DEĞİŞTİ

Anayasa Mahkemesi'nde iptal davası açabilecek olanlarda da değişikliğe gildildi. Buna göre, kanunların, Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin, TBMM İçtüzüğünün veya bunların belirli madde ve hükümlerinin şekil ve esas bakımından Anayasa’ya aykırılığı iddiasıyla Anayasa Mahkemesi'nde iptal davası açabilme hakkı; Cumhurbaşkanına, TBMM'nde en fazla üyeye sahip iki siyasi parti grubuna ve TBMM üye tamsayısının en az beşte biri tutarındaki üyelere tanındı. Askeri Yargıtay ve Askeri Yüksek İdare Mahkemesi kaldırıldığı için Anayasa Mahkemesi’ne bu mahkemelerden üye seçimi de sona erdi. Ayrıca Anayasa Mahkemesi'nin 'Yüce Divan' sıfatıyla yargılayabileceği kişiler de yeniden düzenlendi. Buna göre Anayasa Mahkemesi'ne, Cumhurbaşkanını, TBMM Başkanını, Cumhurbaşkanı yardımcılarını, bakanları, Anayasa Mahkemesi, Yargıtay, Danıştay Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, Cumhuriyet Başsavcıvekilini, Hâkimler ve Savcılar Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini görevleriyle ilgili suçlardan dolayı 'Yüce Divan' sıfatıyla yargılama yetkisi verildi. Yüce Divan'da, Genelkurmay Başkanı, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri Komutanları'nın da görevleriyle ilgili suçlardan yargılanması hükmü getirildi. Anayasa Mahkemesi'nin Jandarma Genel Komutanı'nı yargılama yetkisi ise kaldırıldı.