' En az 100 HES’e baktım, hepsinde öngörüler hatalı'

Güriş Holding Enerji Grup Üst Yöneticisi (CEO) ve Yenilenebilir Enerji Araştırmaları Derneği (YENADER) Başkan Yardımcısı Ali Karaduman, pandemi sürecinde en çok termik ve doğalgaz kombine güç Santrallarının olumsuz etkilendiğini vurgulayarak “Pandemide şunu gördük: iyi ki yenilenebilir enerji kaynaklarımız var ve enerjisiz kalmadık” dedi.

Özellikle hidroelektrik santralı (HES) ve doğalgaz kombine güç Santrallarında iyi fizibilite yapılmadan yatırım yapıldığına dikkat çeken Karaduman, “Şimdi bu alanlarda sıkıntı baş gösterdi. Türkiye’deki Santralların bir kısmı sökülüp diğer ülkelere yatırıma gönderiliyor. Bunun devlet tarafından çok iyi incelenerek o Santralların doğru yapılıp yapılmadığının denetlenmesi lazım” diye konuştu.

Yenilenebilir Enerji Araştırmaları Derneği (YENADER) Başkan Yardımcısı Ali Karaduman, Cumhuriyet'ten Şehriban Kıraç'ın sorularını yanıtladı.

HEDEF 1000 MW

- Şirket olarak enerjide şu anda neler yapıyorsunuz?

1958’de kurulan Güriş Holding inşaat, endüstri enerji ve turizm alanlarında var. Nükleer santrallar dışında her şeyi yapan bir firmayız, otoyollar, HES’ler, termik santrallar... 2004 kendi Santrallarımızı niye yapmıyoruz dedik ve ilk defa jeotermalle başladık. Ardından Belen rüzgâr santralını yaptık. İşi ehli firmaların yapması gerekiyor ki Türkiye’nin yenilenebilir enerji kaynaklarındaki yatırımlar doğru olsun. Nasıl ki yemek ihalesine çıktıysanız seçeceğiniz firmanın daha önce yemek yapıp yapmadığını araştırıyorsanız, enerji sektöründe de enerji yatırımı yapmamış bir firmaya yatırım yapma imkanı verilmemeli. Ama maalesef Türkiye’de bazı kurgular geç kaldı. Hiç enerji santralı yapmayan firmalar enerji santralı yapınca bu sefer tekniğine uygun olmayan santraller sıkıntı yaratmaya başladı. Rüzgârda elektrik üreten 2’si yurtdışında olmak üzere 24 santralimiz mevcut. Bu alanda 581 MW üretim kapasitesiyle ilk sıralardayız. Kosova ve Ukrayna’daki Santrallarımızın kurulu gücü 62 MW. 7 jotermal ve 6 HES’imiz var. Toplamda 958 MW yenilenebilir enerji üretiyoruz. Bu yılın sonunda 1000 MW’a çıkacağız.

- Bundan sonra ağırlığınız yenilenebilir enerjide de mi olacak?

Yenilenebilir Enerji Kaynakları Destekleme Mekanizması (YEKDEM) sürecinin uzaması ve Yenilenebilir Enerji ve Kaynak Alanlarının (YEKA) devreye girmesiyle daha çok büyümeyi hedefliyoruz. Hibrit santrallar yönetmeliği çıktı, oradaki eksikler giderilirse oraya bakacağız. Tabii Türkiye’de büyüme hedefleri biraz azaldı o yüzden yurtdışına ağırlık vermeye başladık. Ukrayna’da yeni bir lisans daha aldık. Avrupa’da her yere büyük MW’lara bakıyoruz. Enerjide hedefimiz 2 bin MW.

- Enerji sektörü pandemi sürecinden nasıl etkilendi?

Bu dönemde gerek doğalgaz kombine güç Santralları gerek termik ve doğalgaz Santralları minimum düzeyde çalıştı. İthal girdili üretimin fazla olduğu santrallara üretim düştü. Pandemide şunu gördük; iyi ki yenilenebilir enerji kaynaklarımız var ve enerjisiz kalmadık. Mesela pandemiden dolayı bizim jeotermalde yatırım yaptığımız Santralların önemli hammaddeleri Çin’de kaldı. Bazı Santralların ekipmanlarını getiremediğiniz için devreye alamadık.

DEVLET İYİ DENETLEMELİ

- Santralları işin ehli firmalar yapmalı dediniz, burada ne tür hatalar yapıldı?

En önemli olay projenin doğru fizibilitesinin yapılması. Fizibilite süresi ne kadar kısaysa hata oranı da o kadar yüksek olur. Maalesef sektörde özellikle HES’lerde çok gördük. En çok satışa çıkan da HES’lerdir. Sadece ben gidip en az 100 HES’e bakmışımdır, hepsinde de fizibilitesinde öngörülen değerin yüzde 50 altında. Su ve akış miktarı iyi tespit edilemediğinden, tribün seçimleri iyi yapılmadığından ve yatırımı hemen yapayım diye düşünüldüğü için çok büyük kayıplarımız söz konusu. Doğalgaz kombine güç Santrallarınde da aynı hata yapıldı. Doğalgaz ithal girdi, dolarla alıyorsunuz TL ile satıyorsunuz, aradaki fark fazla olduğunda zarar ediyorsunuz. Ekonomik kriz olduğunda ilk başta bu santrallar kısıtlanıyor. Bu alanlarda sıkıntı şimdi baş gösterdi. Türkiye’deki Santralların bir kısmı sökülüp diğer ülkelerdeki yatırıma gönderiliyor. Bu hem istihdam kaybı oluyor hem de inşaattan dolayı montaj fiyat farkı yaratıyor. Devlet tarafından çok iyi incelenerek o Santralların doğru yapılıp yapılmadığının denetlenmesi lazım. Ucuz diye Çin’den kalitesiz tribün, jeneratör ya da trafo getirtiyorsanız ileride zaten bakım onarımı sıkıntılı olacaktır. Yedek parçası bile olmayan tribünler geliyor. En önemli vazife Türk mühendislerin doğru fizibilite yapması. Bunu sağlayamadığınız zaman finansör birincide hata yapar ama ikincide acaba der.

YEKDEM’DE SÜRE UZATILMALI

- YEKDEM’lerde 10 yıllık desteklerin uzatılmasını mı istiyorsunuz?

10 yıllık sürenin uzatılması mümkün değil. Koronavirüsle Çin ve Avrupa’dan tedariklerin durması rüzgâr ve jeotermal enerji yatırımcısı, finansman sağlayıcılar ve ekipman tedarikçilerini birinci derecede etkiledi. Bizim Belen’deki santralımızın kanadına yıldırım düştü. İspanya’da kanatlarımız limanda kaldı. 3.5 ay kanatlar beklendi. Sekteye uğrayan tedarik zinciri nedeniyle sahadaki çalışmalar ciddi olarak aksarken, yatırımcıların YEKDEM’den yararlanması için finansmanı usule uygun planlanan projelerinin işletmeye girme son tarihi olan 31 Aralık 2020’ye yetişememesiyle firmalar ciddi problemlerle karşı karşıya kalacaktır. Devletten bu süreçte yapılmakta olan projelerin etkilenmemesi için mücbir sebep nedeniyle 8-9 ay süre uzatımı istedik. Sürenin uzatılacağı düşüncesindeyiz.

- 2021-2022 yeni lisans projelerinin şimdiye kadar açıklanması gerekmez miydi, burada da geç mi kalındı?

2021-2022 yatırımlarımızı şu an belirleyemiyoruz. 31.12.2020 sonrası YEKDEM’in nasıl olacağı en kısa zamanda açıklanması yatırım yapacak şirketlerin 2021 yılına pozisyon almasını sağlayacaktır, aksi takdirde yatırımların hızı kesilecektir.

- Enerjide batık kredi oranı da yüksek, kredi bulmakta zorlanıyor musunuz?

Artık finansörler bankalar da kendi içinde iyi teknik ekipler oluşturdu. Hangi proje fizibıl hangisi değil ona göre kredi veriyor. Eskiden bankalar yüzde 20 öz sermaye istiyordu şimdi yüzde 40-50’lere çıktı. Bizim projelerde yüzde 10-30 arası.

YATIRIMLAR AZALIYOR

- Yeni dönemin projelerinde hangi kriterler gözetilmeli?

YEKDEM süreçlerinin uzayıp uzamayacağı, lisanslamanın oluşup oluşmayacağını bilmiyoruz. Yatırım tecrübesi az olan firmalar, kabul edilemez fiyatlar verdiği zaman siz o projeyi kaybediyorsunuz. Rüzgâr Santrallarında bunu gördük. Eksi fiyatları bile verildi. Yapılamayacak projeler alındı ve onların hepsi şu anda beklemede. Son yıllarda ÇED olumlu belgelerinin dava edilmesi çok arttı. Birçok yatırımcı kendini çekti. Devletin ÇED davalarının daha hızlı görülmesini sağlaması gerekiyor. Bilirkişilerin doğru atanması lazım. Doğaya zararı olmayacak projelere onay vermesi gerekiyor. Ama bürokratik süreçler uzarsa yatırımcı kaçar. Şu anda yatırımların azaldığını görüyoruz.

- Şu an lisansı alınıp bekleyen proje miktarı ne kadar?

Şu an lisansı alınan 3 bin MW kadar rüzgâr bekliyor. Yapılmayacak yerler de belli. A sınıfı karnesi olan bir firmayla C sınıfı karnesi olanı yarıştırırsanız fiyat ve kalite farkı ortaya çıkıyor Önemli olan kaliteli ve doğru yatırımı yapmak.

İYİ HESAP ŞART

- Enerjide kurulu güçle, üretim arasındaki makas da açılıyor, neden?

Üreteceğiniz enerjiyi iyi hesaplamışsanız kârlı bir yatırım yapıyorsunuz demektir. Şimdi üretim değeri düşünce Santralları satıyorlar. Kârlı olan hiçbir proje satılık değildir. 100 santral inceleyip 1 ya da 2 santral almışsanız evet doğru iş yapmışsınız demektir. Fizibilitesi yanlış olan santralın kârlılığı olmaz.

- YEKDEM projelerinde döviz üzerinden 10 yıllık destek alıyorsunuz, bu eleştiriliyor, ne diyeceksiniz?

Türkiye Cumhuriyeti’ne yatırım yaptığınız için destekleniyorsunuz. Bizim porftöyümüzdeki santrallar 13-14 yıl kendi kendini ödeyebiliyor. Maliyetimiz yüksek oluyor. YEKDEM’lerde 10 yıl sonra serbest piyasaya enerji satıyorsunuz. Şu anda serbest piyasaya enerji satışı rüzgârda 4 cent civarında. Eğer 10 yıllık devlet desteği bitmediyse 7.3 cent. Yavaş yavaş santrallar YEKDEM sürecinin dışına çıkıyor. Bizim sanayi portföyümüz olduğu için oralara da satıyoruz elektriği. Biz bir işi kurgularken 5-25 yıl nasıl sıkıntısız gideriz diye senaryolarımız mevcut. Biz bu alandaki yatırımların doğru kurgulanması ve sorunların yönetenlere aktarılması için de YENADER’i kurduk.