Eti Maden'de yurtdışı saltanatı: Milyon dolarlık şirketler denetlenmiyor
Eti Maden’in yurtdışında bulunan ve bor satış cirosu 572 milyon dolara ulaşan şirketleri denetlenemiyor. Sayıştay, büyük kamu kaynağı kullanan ve çok yüksek tutarlarda ürün satışı gerçekleştiren bu şirketleri denetlemek istiyor.
ETİ Maden’in aralarında TÜRGEV ve Ensar Vakfı’nın ABD’de kurduğu TURKEN’in Genel Sekreteri Haluk Gani’nin genel müdürlüğünü yaptığı şirketin de bulunduğu yurtdışındaki alt şirketleri denetlenmiyor.
Birgün'den Nurcan Gökdemir'in haberine göre; Genel Müdür Gani’ye ödenen 13 bin 500 dolarlık maaş ile TURKEN’e aktarıldığı iddia edilen milyon dolarlar nedeniyle tartışılan ve bor satışı yapan Etimine S.A ile AB Etiproducts OY, 2019 cirosu 572 milyon dolar olmasına karşın Sayıştay’ın denetimi dışında kalıyor.
Sayıştay’ın 2019 yılı denetim raporunda, Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü’nün merkezleri yurtdışında olan ve sermayesinin bir kısmı doğrudan bir kısmı da dolaylı olmak üzere yüzde 100’üne sahip olduğu iki şirketi ile ilgili uyarılarda bulunuldu.
MİLYON DOLARLIK SERMAYE
Eti Maden’in denetim dışında kalması eleştirilen iki ana şirketi ve bunlara ait alt şirketler şunlar:
► Etimine S.A: 1984’te Lüksemburg’da kurulan şirketin sermayesi 10 milyon avro. Şirketin 3.6 milyon dolar sermayeli Etimine USA Inc, 875 bin dolar sermayeli Shanghai Etimaden Chemicals Co Ltd. ve 100 bin dolar sermayeli Etimaden Asia Pacific Ltd. olmak üzere üç alt şirketi bulunuyor. Şirketlerde 58 kişi çalışıyor.
► AB Etiproducts OY: 1982’de Finlandiya’da Outokumpu Commercial O.Y tarafından kuruldu.
Şirketin Outokumpu Commercial O.Y. şirketine ait olan hisseleri Etibank iştiraki olan Etimine S.A. şirketi tarafından satın alındı. Böylece şirket sermayesinin tamamı dolaylı olarak Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğü’ne geçti. 5 milyon avro sermayeli şirketi 5 kişilik yönetim kurulu yönetiyor. Şirkette 12 kişi istihdam ediliyor.
Ayrıca, şirketin Rusya’da 30 milyon 553 bin Ruble sermayesinin tümüne sahip olduğu Etiproducts Ltd. adlı şirketi bulunuyor; bu şirkette de 14 kişi çalışıyor.
Satışlarının yüzde 97’sini yurtdışına ihraç eden Eti Maden, satışların önemli bir kısmını bu şirketler aracılığı ile yapıyor.
Raporda, bununla ilgili olarak, “Büyük satış bölgelerine sahip olan bu şirketlerin, bor ürünlerinin alım-satım farkından kaynaklanan önemli bir geliri ve harcama potansiyeli mevcuttur” denildi.
Eti Maden’in hisselerinin 2017 yılında Türkiye Varlık Fonu‘na (TVF) aktarıldığının anımsatıldığı raporda, fona devredilen KİT statüsündeki şirketlerin Sayıştay denetimine tabi olduğu vurgulandı.
Bunun yanı sıra, TBMM KİT Komisyonu’nun, denetim kapsamındaki kuruluşların sermayelerinin yarısından fazlasına sahip oldukları yurtdışındaki şirket ve iştiraklerinin de denetlenmesine ilişkin bir kararı bulunduğu belirtildi.
Ancak Eti Maden Teftiş Kurulu’nun da 2001 yılından bu yana bu şirketleri denetlemediği, planlanan bir denetim programı yapılmadığı da bildirildi.
572 MİLYON DOLARLIK SATIŞ
Eti Maden’in 2019’da yurtdışına yapılan toplam bin 960 bin ton ürün satışının yaklaşık 572 milyon dolar tutarındaki yüzde 71’ini bu şirketler kanalıyla gerçekleştirdiğinin altı çizildi.
Raporda, “Bu nedenle büyük bir kamu kaynağı kullanan alt şirketlerin işletme faaliyetlerine ilişkin bir takım belgelerin, denetim-teftiş kurullarınca talep edilmesi durumunda Eti Maden İşletmeleri Genel Müdürlüğünde bulundurulmasında fayda mülahaza edilmektedir” ifadeleri yer aldı.