EYT nedir, kaç kişidir?

Uzmanlar EYT hakkında merak edilenleri soruları yanıtladı.Cumhuriyet'ten Olcay Büyüktaş'ın haberi şöyle:

1- EYT nedir, kaç kişidir?

1998’da işe giren bir işçinin 2023 yılında emekli olma hakkına sahipken, birkaç yıl sonra çıkarılan bir yasa ile emekliliğinin 15 yıl sonraya 2038 yılına ertelenmesi... İktidar çevreleri halen 1.3 milyon kişinin yaş koşulu kaldırıldığında emekli olabileceğini söylüyor. EYT mağdurlarına göre bu sayı 700 bin civarında.

2- EYT’ler neden yaşa takıldı?

EYT sorunu 1999’da DSP, ANAP ve MHP koalisyon hükümeti tarafından kabul edilen ve emeklilik yaşını yükselten 4447 sayılı Kanun ile yaratıldı. 8 Eylül 1999’a kadar SSK kapsamındaki işçilerin emeklilik için iki şartı yerine getirmesi gerekiyordu: Kadınlar için 20, erkekler için 25 yıl sigortalılık süresi ve 5000 günlük prim ödeme gün sayısı. 1999’dan sonra üçüncü bir şart olarak yaş şartı getirildi.

3- Yaş şartı kaça çıkarıldı?

Emeklilik yaşı kadınlarda 58, erkeklerde 60’a, prim gün sayısı 7000’e yükseltildi. 8 Eylül 1999’dan önce işe girenler için kadınlarda 40 ile 58, erkeklerde de 44 ile 60 yaş arasında değişen kademeli geçiş süresi getirildi. Benzer yaş sınırı Emekli Sandığı ve Bağ-Kur kapsamındakiler için de getirildi.

4- Yasa kimleri kapsadı?

Getirilen yaş şartı sadece yeni işe girenleri değil, eski çalışanları da kapsadı.

5- Bu sert yasa karşısında kimler nasıl tavır aldı?

Sendikalar yaratılacak mağduriyete dikkat çekti. 1999’da yapılan emeklilik yaşı ile ilgili geçiş düzenlemelerinin iptali için dönemin muhalefet partileri DYP ve RP Anayasa Mahkemesi’ne başvurdu. AYM, kademeli geçiş hükümlerini “adil, makul ve ölçülü” bulmayarak iptal etti.

6- EYT’yi doğuran sistem ne zaman başladı?

23 Mayıs 2002’den geçerli olmak üzere yeni bir kademeli geçiş takvimi kabul edildi. Geçiş koşulları 20 ve 25 yıllık sigortalılık koşullarını korudu; ancak yeni sistem kadınlarda 40-56 arası, erkeklerde de 44-58 arası değişen yaş koşulu ile 5000 ile 5975 gün arası değişen prim gün koşulu getirdi.

7- Bu yasa düzenlemesi çalışana nasıl yansıdı?

Yaş şartının 4447 yasa çıktığında halen çalışanlara geçmişe dönük uygulanması nedeniyle sigortalılık süresi ve prim gün şartlarını yerine getirenler ama yaş şartını yerine getiremeyenler emeklilik için yaş beklemek zorunda kaldı. Örneğin yasanın çıktığı 2002’de 2-3 yıllık bir erkek sigortalı çalışan, eski sisteme göre 43 yaşında emekli olabilecekti. Kademeli geçişle bu işçinin emekliliği 15 yıl gecikmiş oldu. Aynı tarihte 2-3 yıllık kadın işçi için bu süre 18 yıl oldu. Yeni sistemle sigortalılar iki yıl ile 18 yıl arasında yaşa takıldılar.

8- Nasıl çözülecek?

Sorunun Bakanlık, EYT’ler, sendikalar, SGK ve siyasi partilerin katılımı ile tartışılması ve makul bir çözüm bulunması mümkün. Çözüm için Doç. Aziz Çelik üç yol öneriyor...

Birincisi 4447 öncesi işe başlayanlarla sınırlı olarak bütün yaşa takılanlara koşulsuz ve hemen emeklilik hakkı tanınması.

İkincisi bir kademelendirme yapılarak en eski girişli olanlardan başlanarak emekli edilmeleri.

Üçüncüsü ise maaşları düşük tutularak hepsinin emekli edilmesi.

9- Ne kadar kaynak gerekir?

750 milyar TL gibi bir maliyetten söz ediliyor. SGK’nin emekli aylığı ödemeleri aylık 20 milyar TL civarında. Bu ödemeler toplam 12 milyona yakın emekli ve hak sahibi kapsıyor. Sayı 1.3 milyon kabul edilse bile EYT sorunun çözümünün yıllık maliyeti toplam 26 milyar lira civarında olacak. EYT sorununun çözümü SGK için aylık 2-3 milyar civarında ilave bir ödeme anlamına gelecek. Bu SGK’nin ödeyeceği emekli aylığının yaklaşık yüzde 10 artması anlamına geliyor.

10- Kaynak nasıl bulunacak?

Bütçeden işveren SGK primi 5 puan indirimi için ayrılan pay 2017’de 28 milyar, 2018 ilk 9 ay için 19.5 milyar lira. Sadece bu kalem bile EYT sorununun çözümü için yeterli görünüyor.