İktidara can simidi oldu: Talanın kısa tarihi!

Döviz kurundaki sert yükseliş yapısal sorunlar altındaki ekonominin adeta havlu atmasına yok açarken, işsizlik tehdidi de büyüdü. Haziran döneminde işsizliğin resmi rakamlarla yeniden çift haneye yükselmesiyle birlikte gözler işsizleri korumak amacıyla kurulan İşsizlik Sigortası Fonu’na çevrildi. Birleşik Metal İş Sendikası Araştırma Merkezi (BİSAM) ise İşsizlik Sigortası Fonu’nun siyasal iktidar ve sermaye tarafından nasıl talan edildiğini, dokuz maddeyle açıkladı:

1-Amaç değiştirildi

Eylül 1999 tarihinde kabul edilen İşsizlik Sigortası Kanunu’nun 46. Maddesinde “işsizlik sigortasına ilişkin kuralları ve uygulama esaslarını düzenlemek ve sigortalılara işsiz kalmaları halinde, Kanunda öngörülen ödeme ve hizmetlerin yerine getirilmesini sağlamaktır” şeklinde belirlenmişti. 2008 yılında işsizlik sigortasının amacı yapılan değişiklikle, “işsizlik sigortasına ilişkin kuralları ve uygulama esaslarını düzenlemek ve bu kanunda öngörülen hizmetlerin verilmesini sağlamaktır” şeklinde değiştirildi. Böylelikle işsizler, işsizler için kurulan fonun amacından çıkartıldı.

2-İŞKUR çalışanına maaş verdi

Fonun prim gelirleri Türkiye İş Kurumu’na aktarılmaya başlandı, kurum personel maaşlarını bile işsizlik fonundan ödedi.

3-Fonun gelirleri azaltıldı

2002 ve 2003 yıllarında işveren payı yüzde 2, sigortalı payı yüzde 1 ve devlet payı yüzde 1 olarak uygulanmış olup, 2004 Mali Yılı Bütçe Kanunu’nun 49/e maddesine göre 2004 yılında da aynı oranların uygulanmasına devam edilmiştir. Buna karşın 2005’te bu oran 77. ve 78. maddesinde belirtilen prime esas aylık brüt kazançlardan, %1 sigortalı, %2 işveren, ve %1 Devlet payı olarak alınır.” şeklinde değiştirildi. Bazı sektörlerde ise işveren payı yüzde 1’e indirildi.

4-İktidar ve sermayeye can simidi oldu

Soma’da kaybedilen 301 can için ödemeler, ekonomik kalkınma ve sosyal gelişmeye yönelik yatırımlar, doğum ve evlat edinme sonrası yarım çalışma ödeneği, stajyerlerin masrafları, işverenin sigorta primi, sınav parası, kamu kurumlarında çalıştırılan “işsizin” parası, krizde üretimi duran işyerinde işçinin maaşı, işsizin fonundan ödendi

5-İşverenlere teşvik için verildi

2018 yılının ilk 8 ayında (Ocak-Ağustos 2018) teşvik ve destek miktarı 5 milyar 942 milyona ulaştı. Bu oran işsizlere yapılan ödemenin yaklaşık üçte birini oluşturdu. Toplam teşvik ve destek miktarı ise işsizlik fonun başlangıcından bugüne 11 milyar 156 milyon TL’ye ulaştı.

6-İşsizin fonundan bile vergi aldılar

4447 sayılı kanunun 53. Maddesi’ne göre Fon, damga vergisi hariç her türlü vergi, resim ve harçtan muaftı. 2012’de yapılan düzenlemeyle ise “Bu fon bütçe kapsamı dışında olup, gelirlerinden vergi kesintileri hariç hiçbir şekilde kesinti yapılamaz ve Genel Bütçeye gelir kaydedilemez” hükmü eklendi. Dolayısıyla fondan vergi alınmasının önü açılmış oldu. Fondan alınan net stopaj vergisi 5 milyar 766 milyon liraya yükseldi. Son 2,5 yılda yanlış yatırım kararlarıyla reel olarak yüzde 20 eriyen fondan 2016-2017 yılı için alınan vergi 2 milyar lirayı geçti.

7-Fonun kaynakları hazineye aktarıldı

5763 sayılı Kanunun 19. Maddesi ile 4447 sayılı Kanuna aşağıdaki geçici 6 ncı madde eklenmiştir. Madde fonun nema gelirlerinin hazine hesabına aktarılmasına olanak sağlanmıştır. 2008 yılında, Fonun mevcut nema gelirlerinden 1.300.000.000 YTL’lik kısım Fon tarafından Hazine İç Ödemeler Muhasebe Birimi hesaplarına aktarıldı. “2009-2012 yıllarında Fon tarafından tahsil edilecek nema gelirlerinin dörtte biri, ilgili yıl genel bütçelerinin (B) işaretli cetvelinde bütçe gelir tahmini olarak yer alır” fondan kaynak aktarımına devam kararı alındı.Daha sonra ise fondan hazineye kaynak aktarımı sürdü. İşsizlik fonundan hazineye gelir olarak kaydedilen tutar 11 milyar 444 milyon TL’yi buldu.

8-Sendikalar adım adım yok sayıldı

İşsizlik Sigortası Kanunu’nda Fon, “Bakanın ve Hazine Müsteşarlığının bağlı olduğu Bakanın önerisi üzerine müşterek kararname ile atanan birer temsilci ile en fazla işçi ve işvereni temsil eden işçi ve işveren konfederasyonları tarafından seçilen birer üyeden oluşan dört kişilik Fon Yönetim Kurulunun kararları çerçevesinde Kurum tarafından işletilir ve yönetilir” denilirken, bu yasa değiştirildi. İşçilerin fondaki temsili altıda bire indi. Şu anda ise işçilerin temsiliyeti kararnamelerle tamamen Cumhurbaşkanı’nın inisiyatifine bırakıldı. İşçi temsilcisinin uyumsuzluk göstermesi kararname ile dışlanmasına neden olabilir. Çünkü yasal güvence yok.

9-Reel olarak zararda

Fon 2015 yılından Ağustos 2018’e Yurt İçi ÜFE karşısında reel olarak yüzde 21 değer kaybetti. İşsizlik fonu, aktif işgücü, teşvik ve destek fonu haline getirilmektedir. 2018 yılının ilk 8 ayında işsizlik fonu giderlerinin yüzde 43’ünü işverenlere yapılan teşvik ve destekler, yüzde 28’ini aktif işgücü programları oluşturmaktadır. İşsizlerin, ödenek olarak aldığı miktar ise yüzde 27 seviyesinde kalmıştır. Aynı dönemde işsizlik ödeneğine hak kazandığını düşünen iki işçiden biri Türkiye İş Kurumu kapısından büyük bir hayal kırıklığı ile ayrılmıştır.

***

Benzin zamlandı, kaçakçılık arttı

Hızla artan akaryakıt kaçakçılığı CHP Niğde Milletvekili Ömer Fethi Gürer tarafından soru önergesiyle Meclis gündemine taşındı. Önergeye yanıt veren Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Fatih Dönmez, bu yılın ilk yarısında 2 milyon 848 bin 415 litre kaçak akaryakıt ele geçirildiğini açıkladı.

CHP’li Gürer, alındığı iddia edilen tedbirlere rağmen, milyonlarca ton kaçak akaryakıt ele geçirilmesinin, Türkiye’yi akaryakıt kaçakçılığında üst sıralara taşıdığını söyledi. Gürer konuyla ilgili şu açıklamalarda bulundu; “Ülkemizde akaryakıt fiyatlarındaki artışın kaçak akaryakıtı cazip kıldığı ve vergisiz akaryakıtın alıcı bulması dikkat çeken bir durumdur. Kaçak akaryakıtın ülkemize girmesi kadar dağıtımını sağlayacak alan bulabilmesi de takip gerektiren bir durumdur. Kaçak akaryakıt ve karışımlar ile araçlar risk altındadır, takibi gerekir” dedi.