Köy edebiyatının babası hayatını kaybetti

1930 yılında Aksaray’ın Gülaçağ ilçesinde bulunan Demirci kasabasında doğan Mahmut Makal, 1950’de köy edebiyatı akımını başlatmıştı. Öğretmen ve yazar olan Makal, 88 yaşında Hacettepe Eğitim ve Araştırma Hastanesi’nde hayatını kaybetti.

Makal, kendisiyle yapılan bir röportajda, Köy Enstitüleri’ni şöyle anlatmıştı:

“Köy Enstitülerinde, insanoğlunun erdeminin ve yaratıcılığının, elleriyle beyni arasında kurabileceği uyumla doğru orantılı olduğu gerçeğine uygun biçimde yetişiyordu yeni insan. Eğitimin gerçek ereği, halk kaynağını harekete geçirmek, üstündeki karanlık perdeyi, yetişen çocukların eliyle kendisinin yırtıp atmasını sağlamaktır. Böyle eğitim kurumu, böyle yetişmiş insan istenmiyor. Bu yüzdende Atatürk'ün Türkiyesi eğitimsiz, işsiz, yönsüz-yöntemsiz, idealsiz insanların, din tüccarlarının ülkesi oldu. Öğretmen yetiştirmekten bile korkuyoruz. Dünyasal, çağcıl, bilimsel ve laik bir eğitim uygulanmasına geçemeden, düşünen, konuşan, ülke sorunlarının çözümü için didinen insanı yetiştirmeden ve de bu insanlardan yana davranacak yöneticilere kavuşmadan hiçbir yere varamayız. Geriye geriye giderek gericiliğin çıkmasına girdik. Köy Enstitüleri uygulamasının günümüz koşullarına göre işletilmesi bir seçenek olabilir.”

MAHMUT MAKAL KİMDİR

Makal, 1930 yılında Aksaray ilinin Gülağaç ilçesi Demirci Kasabası’nde doğdu. 1943 yılında İvriz Köy Enstitüsü’ne başladı. Edebiyata şiirle başladı. İlk olarak 1945’te “Türk’e Doğru” ve 1946’da “Köy Enstitüsü” dergilerinde şiirler yazdı. Varlık Dergisi’ndeki Köy Notları ile dikkat çekti. 1947’de İvriz Köy Enstitüsünü bitirdekten sonra 6 yıl köy öğretmenliği yaptı. 1950 yılında öğretmenlik yıllarındaki gözlemlerini Bizim Köy adlı bir kitapta yayınlayarak büyük yankı uyandırdı. Köy Edebiyatı akımının başlangıcı olarak anılan bu kitap nedeni ile tutuklanıp bir süre cezaevinde kaldı. Öğrenmenlikten sonra 1953 yılında Ankara Gazi Enstitüsü’ne girdi ve o yıllarda Fransa'da Avrupa Sosyoloji Merkezine araştırma yapmaya gitti. 1965 seçimlerinde Türkiye İşçi Partisi'nden İstanbul adayı oldu. Sırasıyla Antalya, Ankara ve Adana bölgesinde İlköğretim Müfettişliğinde bulundu. 1971’de İstanbul Sağır ve Dilsizler Okulu’nda Türkçe öğretmeniyken görevi bıraktı. 1971-1972 yılları arasında Bizim Köy Yayınları’nı yönetti. 1972 yılında Venedik Üniversitesi’nde Türk Dili ve Edebiyatı dersleri verdi.

Meslek hayatı 17 yıl sürdü. Kitapları ve düşünceleri yüzünden mahkemelerde yargılandı ve bir müddet cezaevinde yattı. Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı tarafından müfettişliği elinden alınarak tekrar öğretmenlik statüsüne indirildi ve Sağırlar Okulu’na atandı. Eserlerinden bazıları Almanca, Rusca, Fransızca, İngilizce, Macarca, İtalyanca, Bulgarca, Lehçe, Romence ve İbranice gibi çeşitli dillere çevrildi. Makal 1967’de UNESCO tarafından dünya gençliğine örnek insan olarak seçildi.

ESERLERİ

Bizim Köy, 1950, 1966 UNESCO ‘Dünya Kültürüne Hizmet Ödülü'

Köyümden, 1952 (Hayal ve Gerçek adıyla 1957’de yeniden basıldı)

Memleketin Sahipleri, 1954

Kuru Sevda, 1957

17 Nisan, 1959

Köye Gidenler, 1959

Kalkınma Masalı, 1960

Eğitimde Yolumuz Nereye, 1960

İplik Pazarı, 1964

Kamçı Teslimi, 1965

Ötelerin Havası, (1965

Halktan Ayrı Düşenler (1965)

Köpeksiz Köy (1965)

Yer Altında Bir Anadolu, 1968)

Bu Ne Biçim Ülke, 1968

Zulüm Makinesi-Öğretmen Kıyımı, 1969

Kokmuş Bir Düzende, 1970

Açlık Pınarı, (1973)

Değişenler (Bizim Köy, 1975), 1977 Türk Dil Kurumu ödülü

Karanlığı Zorlayanlar, 1976

Köy Enstitüleri ve Ötesi, 1979

Bir İşçinin Günlüğünden, 1980

Hayal ve Gerçek-Değişenler (1987)

Ağlatı (Denemeler, 1989)

Faust’un Dediği (1990)

Anımsı Acımsı (1990)

Bakırdaki Kıvılcım (1992)

Köy Enstitüleri ya da Deli Memedin Türküsü (1993)