Yeni seçim kanununda olası senaryolar ne? İttifakların liste stratejileri belirleyici olacak

Siyaset bilimci Nezih Onur Kuru, Politikyol’da “Yeni Seçim Yasası ve milletvekili dağılımı senaryoları” başlıklı bir yazı kaleme aldı.

Kuru bugünkü yazısında, yeni seçim kanunu ile ortaya çıkan milletvekili dağılımı senaryolarını analiz etti.

Kuru değerlendirmesinde, “Tüm stratejilerin en baştan kurulmasını gerektiren bu düzenlemeyle birlikte, ittifakların kaç liste halinde seçime katılacağı önem kazandı. 2018’de sandalyeler ittifak üzerinden dağıtıldığı için ortak liste koşulu yoktu” ifadelerini kullandı.

Yazının sonunda ise “Sonuç olarak Cumhur İttifakı’nın %44 ile TBMM’de çoğunluğu elde ihtimali mevcut. Bu ihtimal muhalefetin ve iktidarın karşılıklı ittifak davranışına ve liste stratejisine doğrudan bağlı. Bu farklılıklara göre Cumhur İttifakı’nın vekil sayısı %44 oy oranıyla 262 ile 312 arasında değişebilir” değerlendirmesi yapıldı.

Son anket: Cumhur İttifakı geriledi, milletvekili dağılımı kritik eşikte

Nezih Onur Kuru’nun yazısı şöyle:

Cumhur İttifakı’nın %44 ile TBMM’de çoğunluğu elde ihtimali mevcut. Bu ihtimal muhalefetin ve iktidarın karşılıklı ittifak davranışına ve liste stratejisine doğrudan bağlı.

Siyasette tüm stratejileri değiştiren yeni seçim yasası TBMM’den geçti. Yeni yasa birçok başlıkta Türkiye’de seçim temsil ve adaleti ile seçim güvenliğini daha tartışmalı hâle getirdi. Bu hamleleri hatırlatmak için 3 ana madde halinde sıralamak ve özetlemek mümkün:

1-İttifakların milletvekili sayısı hesaplanmasında devre dışı bırakılması ile yeni partilerin TBMM’de temsil imkanının zorlaştırılması. D’Hondt sisteminin sağladığı avantaj ile Cumhur İttifakı’na %43 oy oranıyla dahi meclis çoğunluğu imkânı yaratılması. İttifak sisteminin seçimdeki karşılığının ortadan kaldırılmasının neticesinde, muhalefet partilerinin %60’a ulaşsa dahi güçlendirilmiş parlamenter sisteme dönüşü sağlayacak sandalye sayısını elde etmesinin neredeyse imkânsız hale getirilmesi. Böylece 6 partili ortak masanın stratejik öneminin ortadan kaldırılması.

2-Siyasi partilerin seçime girmesini zorlaştıracak düzenlemelerle HDP’nin kapatıldığı senaryoda HDP’ye oy veren en az 6 milyon seçmenin temsilinin engellenmesi. Diğer partileri de kurultaylarını yapmaya zorlayarak bu partilerdeki iç çalkantıların köpürtülmesi. Bu konuda özellikle CHP hedef alınıyor.

3-Seçim kurullarında kura yöntemiyle atamanın getirilmesi ve kıdemli hakimler yerine iktidar tarafından yeni atanmış hakimlerin önünün açılması.

Bu yazıda seçim temsil ve adaleti başlığı kapsamında, ilk maddede açıkladığım milletvekili sayısı hesaplama yöntemindeki değişikliğe ve sonuçlarına odaklanacağım. Önce ittifakların etkisinin ortadan kaldırılmasıyla Cumhur İttifakı’nın elde ettiği sayısal avantajı masaya yatıracağım. Sonra Millet İttifakı’nın (6’lı masanın) bileşenlerinin farklı seçim listesi stratejilerine göre sonucu ne derecede değiştirip değiştiremeyeceğini ele alacağım.

MİLLETVEKİLİ SAYISININ HESAPLANMASINDA DEĞİŞİKLİKLER VE İKTİDARIN GERİ KAZANDIĞI AVANTAJI

2018 seçimlerinde milletvekili dağılımı hesaplamasında ittifaka katılan partiler için, parti oyu değil toplam ittifak oyu kullanılıyordu. Bu sayede Millet İttifakı, seçim bölgelerinde birinci sırada gelen parti lehine sonuç veren bir metot niteliğindeki D’Hondt hesabı sayesinde, birçok seçim bölgesinde avantaj elde etti. Cumhur İttifakı’nın vekil sayısı toplamda 14 düşerken, Millet İttifakı 19 sandalye daha kazandı.

Millet İttifakı Cumhur İttifakı’nın kazanabileceği 21 sandalyeyi ittifak sayesinde elde etti.

CHP ittifaklar sayesinde 16 seçim bölgesinde Cumhur İttifakı’ndan sandalye alabilmişti (Elazığ, İstanbul-2, Karabük, Karaman, Kastamonu, Kırıkkale, Konya, Kütahya, Nevşehir, Niğde, Ordu, Osmaniye, Samsun, Şanlıurfa, Sinop, Yozgat).

İYİ Parti 5 seçim bölgesinde Cumhur İttifakı’nın elindeki sandalyeyi ittifak sayesinde elde edebildi (Afyon, Aksaray, Ankara-3, Sakarya, Trabzon).

Fakat seçim bölgelerinde vekil sayısı hesaplanırken ittifakların baz alınması prensibini ortadan kaldıran yeni seçim yasası Millet İttifakı’nın kazanımlarını geri alıyor. 2018 sonuçlarına yeni sistem uygulandığında, AK Parti 295 yerine 306 (+11), MHP 49 yerine 52 (+3), CHP 146 yerine 133 (-13), İYİ Parti 43 yerine 37 (-6) ve HDP 67 yerine 72 (+5) milletvekili kazanıyor. Cumhur İttifakı neredeyse tek başına anayasal değişiklikleri referanduma götürecek sayıya ulaşıyor (358).

SENARYOLAR

Tüm stratejilerin en baştan kurulmasını gerektiren bu düzenlemeyle birlikte, ittifakların kaç liste halinde seçime katılacağı önem kazandı. 2018’de sandalyeler ittifak üzerinden dağıtıldığı için ortak liste koşulu yoktu. Fakat yeni seçim yasasıyla bu prensip ortadan kaldırıldığı için ittifakın nimetlerinden yararlanmak için partilerin ülke geneli veya seçili seçim bölgelerinde ortak listeyle seçime katılması gerekecek. Hem Cumhur hem Millet cephesinde bu planlar masaya yatırılıyor.

Bu tartışmalara ışık tutmak için TEAM (Toplumsal Etki Araştırmaları Merkezi) temsili anket verileriyle 2018-2022 oy değişimlerini seçim bölgesi (il) düzeyinde hesapladı.[i] TEAM-SEP (sosyo-ekonomik-politik) sınıflandırma sistemiyle il bazında elde edilen veriler ve hesaplamalara göre Cumhur İttifakı yeni düzenlemeyle %45’in altında kalsa dahi meclis çoğunluğunu elde edebilecek imkana kavuştu. Cumhur İttifakı, Türkiye geneli %44 oy oranıyla, 6 senaryonun 2’sinde 300’ün üzerine çıkabiliyor.

1-Millet İttifakı’nın 28 seçim bölgesinde tek listeyle, geri kalan bölgelerde tek ya da iki listeyle, Cumhur İttifakı’nın iki listeyle katıldığı senaryoda Cumhur İttifakı 262 sandalyede kalıyor. Cumhur İttifakı da kritik illerde tek listeyle seçime katılırsa sandalye sayısını 280’e yükseltse de TBMM çoğunluğunu elde edemiyor.

2-Millet İttifakı’nın CHP ve İYİ Parti’nin başı çektiği iki ayrı listeyle seçime girdiği, Cumhur İttifakı bileşenlerinin da ayrı ayrı iki listede katıldığı senaryoda Cumhur İttifakı’nın vekil sayısı 280. Fakat Cumhur İttifakı kritik bölgelerde tek listeyle seçime katılırsa 306’ya ulaşarak TBMM çoğunluğunu kazanıyor.

3-Millet İttifakı’nın CHP, İYİ Parti ve DEVA-Gelecek-Saadet şeklinde 3 ayrı listeyle seçime katıldığı, Cumhur İttifakı bileşenlerinin ayrı listelerde seçime girdiği senaryoda Cumhur İttifakı kritik eşikte kalıyor (295). Eğer kritik illerde Cumhur İttifakı tek listeyle seçime katılırsa vekil sayısını 312’ye taşıyor.

Sonuç olarak Cumhur İttifakı’nın %44 ile TBMM’de çoğunluğu elde ihtimali mevcut. Bu ihtimal muhalefetin ve iktidarın karşılıklı ittifak davranışına ve liste stratejisine doğrudan bağlı. Bu farklılıklara göre Cumhur İttifakı’nın vekil sayısı %44 oy oranıyla 262 ile 312 arasında değişebilir.