Uluslararası Şeffaflık Örgütü, 2021 Yolsuzluk Algıları Endeksi'ni kamuoyuyla paylaştı. Bu endekste hem uzman görüşleri hem de Dünya Bankası, OECD gibi uluslararası kuruluşların ilgili metriklerim derlenerek, ülkelerin yolsuzluk algısı puanları 0 (çok yolsuz) ile 100 (çok temiz) arasında bir ölçekte paylaşılıyor. Yıllık yayınlanan bu rapor sayesinde dünya genelinde, bölge düzeyinde ve ülke seviyesinde yolsuzlukla mücadele seyrini izlemek mümkün hale geliyor.
Araştırma sonuçlarına göre dünya yolsuzlukla boğuşuyor. Dünyadaki ülkelerin %68’inin notu 50 ve aşağısı. Ortalama puan 43. 2012’den sonra 23 ülke daha 50’nin altına düştü.
Yolsuzluk Algıları Endeksi’ne Danimarka, Yeni Zelanda ve Finlandiya 88'er puanla birinci, Norveç, İsveç ve Singapur 85 puanla ikinci sırada yer alırken, Suriye, Somali ve Güney Sudan 13'er puanla son sırada yer aldı. En çok düşüş yaşayan ülkeler iç savaş ve karışıklık yaşanan ülkeler olarak kaydedildi (Suriye, Güney Sudan, Venezuela, Mali, Lübnan).
Raporda sivil özgürlükler ve yolsuzluklar arasında ilişkinin ne derece önemli olduğu vurgulanarak, Türkiye, Polonya, Macaristan, Filipinler gibi otoriterliğin, popülizmin ve keyfi yönetimin yükseldiği ülkelerde de yolsuzlukla mücadelede geriye gidiş yaşandığı ve bu ülkelerin yolsuzluk algısında puan kaybettiği belirtildi.
Araştırmanın vurucu bulgularından biri ise ileri demokratik Batı ülkelerinde yaşanan geriye gidiş oldu. Dünyada yolsuzlukla mücadelede gerileme ileri demokrasilerde de görülüyor. Kanada, ABD, Avustralya, Lüksemburg gibi ileri seviyede demokrasi kategorisinde yer alan müreffeh Batı ülkelerinin yolsuzluk konusunda temizlik algısı zayıfladı. Örneğin Kanada son 5 yılda en büyük düşüş yaşayan ülkelerden biri (-8 puan).
Uluslararası Şeffaflık Örgütü Yönetim Kurulu Başkanı Oya Özarslan’a göre Batı ülkelerinde yaşanan düşüşü birkaç neden ile açıklamak mümkün. Demokratik ve yapısal reformlarda gerileme, popülist liderler, siyasi etiğin aşındırılması, nepotizm (Trump örneği), finans sektörü ve Blockchain’in esnekliği, vergi cennetleri (Delaware, Virgin Islands) ve göz yummalar, uluslararası yolsuzluklar, ileri demokrasilerdeki düşüşün başlıca sebepleri.
Demokratik ve yapısal reformlarda gerileme, popülist ve karizmatik liderlerin önünü iyice açarken, uluslararası finansal sistemin karmaşıklaşması ve küresel kirli ilişkilerin ulusal kurumlar tarafından denetlenmesinin zorlaşması bu liderlerin yolsuzluğa bulaşan aktörlere göz yummasına, hatta yolsuzluğa bulaşmasına zemin hazırlıyor.
Siyaset ve bürokrat çevresi, bankacılar, avukatlar ve “hayırsever” iş insanlarıyla kirli ilişkiler kurarak, eskisine göre daha kolay bir şekilde yasadışı kazançlarını saklayabiliyor, dostlarını ödüllendirebiliyor ve güçlerini daha da artırabiliyor. Yolsuzluk konusunda en gerileyen ülke olan Kanada’da Başbakan Trudeau hayırsever kurumlara verilen ihaleler konusunda etiği çiğnemekle suçlanırken, özel şirketlerin Muaamer Kaddafi sonrası dönemde ihale alabilmek için Trudeau hükümetine rüşvet verdiği iddia edildi.
Diğer yandan, Rusya, Azerbaycan ve Körfez ülkeleri gibi otoriter rejimler, yabancı politikacılar ve lobiciler aracılığıyla, insan hakları sicilleri üzerindeki uluslararası baskıyı yumuşatabiliyor. İngiltere, Danimarka ve İsviçre gibi ülkelerde bulunan bazı bankaların bu rejimlerin kara paralarını saklama/aklama konusunda yolsuzluğa bulaştığı ortaya çıkmış durumda.
Son olarak, pandemide keyfiliğin artması da yolsuzlukla mücadeleyi geri plana atıyor ve gevşetiyor. Kapalı toplantılarda alınan kararlar katılımcılığı, şeffaflığı ve denetlebilirliği azaltıyor. Toplumsal kontrol tamamen devletin eline geçmiş durumda. Devlet-toplum ilişkilerinde ortaya çıkan bu dengesiz güç dağılımı ve gücün iktidarın elinde hiyerarşik bir şekilde temerküz etmesi, keyfi yönetim anlayışının norma dönüşmesini beraberinde getiriyor. Örneğin Guardian, pandemide İngiltere’de 1 milyar pound üzerinde sayısız ihalenin açık yapılmadığını ortaya çıkardı.
Özetle, dünyada yolsuzluk hiç bu kadar yaygınlaşmamıştı. Karmaşıklaşan finans sistemi, popülizm ve pandemiyle artan keyfilik yolsuzlukla mücadeleyi zorlaştırdı. Öte yandan uluslararası yolsuzluk olaylarının ortaya çıkması kötüye gidişi durdurabilir.
Nitekim uluslararası yolsuzluk giderek artsa da bir yandan da buzdağının görünen yüzü, Azerbaycan-İngiltere, Singapur-Yeni Zelanda, Danimarka ve İsviçre bankaları gibi yolsuzluk olaylarında ortaya çıkmaya başladı. İsviçre’nin AB tarafından kara listeye alınması konuşuluyor. Parlamentoda çoğunluk bu fikri destekliyor.
Son olarak, Rusya-Ukrayna Savaşı’yla birlikte Rus oligarkların hedefe konması ve ABD gibi Batı ülkelerinin bu savaşı demokrasi-otokrasi çatışması olarak ele alması da yolsuzlukla mücadele konusunda küresel bir iradenin ortaya konması için zemin hazırlayabilir.