Gezi protestolarından bu yana Türkiye’de genç seçmenlerin siyasetteki etkisi her zaman gündemde oldu. 2010’lu yılların ilk yarısında 1981-1996 doğumlu Y kuşağı merak edilirken, son yıllarda 1997 ve sonrası doğumlu Z kuşağı seçmen araştırmaların odağına yerleşti. Her seçim öncesinde genç seçmenlerde daha yaygın olduğu iddia edilen muhalif eğilimin iktidarı zorlayacağı görüşü dile getirildi.
Fakat 2019 yerel seçimlerine dek beklenen bu etki gerçekleşmedi. 2019 yerel seçimleri ve sonraki süreçte ise genç seçmen ve diğer seçmenler arasında oy tercihleri konusunda kırılmalar giderek belirginleşti.
Bununla birlikte genç seçmende halen AK Parti ve MHP’nin ve kararsız/protestocuların iki ayrı blok olarak %30’a yaklaştığını hatırlatmakta fayda var. Farklılaşan tercihleri anlamak için tüm gençlerin yeknesak bir grup olarak ele alınmaması ve farklı profiller oluşturularak hazırlanan analizlerle değerlendirilmesi gerekiyor.
Bir önceki yazıda TEAM Araştırma verileriyle gençleri çalışma ve eğitim durumuna göre alt kırılımlarda incelemiştim. Bu yazıda ise dünya perspektifleri, geleceğe ve hayata bakışları ile kişisel yönelimlerine göre farklı profillere ayrılan gençlerin siyasal tutumlarını rapor verilerinden yararlanarak ele alacağım. İlk yazıda gençleri sosyo-ekonomik koşullara göre incelerken, bu yazıda sosyal ayrışmalara ve hayat tarzlarına odaklanacağım.
Geleceğe ve Hayata Bakışa Göre Gençlik Profilleri
TEAM Araştırma 30 yaş altı genç seçmeni 7 farklı grupta inceliyor:
1-Geçim öncelikliler: %22.3
Bu gruptakilerin en büyük kaygısı ay sonunu getirmek. Bu gençler geçim derdi ve borç sorunları yaşıyor.
2- Atılımcılar: %17.9
Bu gruptakiler geçim öncelikliler kadar umutsuz değiller. Amaçları zenginleşmek ve sosyo-ekonomik statülerini iyileştirmek.
3-Ev/Aile Kurma Öncelikliler: %20.5
Bu grupta yer alanların hedefi düzenli gelir elde etmek ve stabil aile yaşamına kavuşmak. Toplum normlarına bağlı bir profille karşı karşıyayız.
4-Bireysel Özgürlükçüler: %14.9
Bu grupta yer alanların öncelikleri kendi kişisel alanlarını korumak ve zenginleştirmek, kendi kaderlerini çizmek. Özgürlükleri ve yaşam biçimleri bu gençler için çok önemli. Hayattan keyif almak için sevdikleri yerde yaşayıp sevdikleri işte çalışmayı önemsiyorlar.
5-Dijitaller: %8.7
Bu gençlerin yaşamlarının merkezinde internet ve teknoloji yer alıyor. Zamanının büyük bölümünü bilgisayar başında geçiren “gamer”lar ağırlıkta.
6-İdealistler: %8.2
Bu gençler bireysel özgürlükçülerden daha kolektivist bir hayat görüşüne sahipler. Hukuk devleti, demokrasi, özgürlükler, iklim gibi ulusal ve evrensel konuları dert ediniyorlar.
7-Maneviyatçılar: %7.5
Maneviyatçı gençlerin öncelikleri maddi kaygılar veya keyif odaklı bir yaşam değil. Dini ve milli değerlerin yaşatılması bu gençlerin hayattaki temel gayesi. Gelenekselliğin yaygın olduğu bu grupta kalıplaşmış cinsiyet rolleri hakim. Bu durum meslek tercihlerine de yansıyor. Kadınlar ev kadını olmayı idealize etme eğiliminde. Polislik ve subaylık bu grupta yer alan erkekler arasında revaçta.
Ekonomik buhran şartlarında, gençlerin çoğunluğunu oluşturan ilk 3 grubun önceliklerini sosyo-ekonomik meselelerin belirlediğini görüyoruz: geçim öncelikliler: %22.3, atılımcılar: %17.9, ev/aile kurma öncelikliler: %20.5. Bu 3 grup toplamda gençlerin %60.7’lik büyük çoğunluğunu oluşturuyor.
Hayatlarını keyif aldıkları aktivitelere göre düzenleme eğilimi gösteren bireysel özgürlükçüler ve dijitallerin normal şartlarda gençler arasında daha ağırlıkta olması beklenirken, bu iki grup Türkiye şartlarında toplamda gençlerin sadece %23.6’sını teşkil ediyor (bireysel özgürlükçüler: %14.9, dijitaller %8.7). Türkiye’de son 10 yılda refahın azalması ve son 3 yılda ekonomik krizin buhrana dönüşmesi özgürlüklerden ve bireysellikten çok ekonomik kaygılar ve toplum düzenine ayak uydurabilme endişesinin baskın olmasını beraberinde getirmiş görünüyor.
1980 darbesi sonrasında gençlerde politik katılımın azalmasıyla birlikte Türkiye’de gençler arasında siyasete ilgi ve katılımın azalmış olduğunu gösteren bulgular, araştırmacılar tarafından sıklıkla paylaşılıyor. Mevcut araştırma da önceki bulguları destekliyor. İki sosyo-politik grup; daha evrensel değerleri savunmaya yatkın olan idealistler (%8.2) ve toplumu evrensel ideolojilerin yıkıcı etkilerinden korumaya çalışan maneviyatçılar (%7.5) toplamda %15.7’ye ulaşabiliyor.
Gençlerde siyasete ilgi ve siyasete katılım görece düşük olsa da Türkiye’de en yüksek düzeylere varan siyasal kutuplaşma ve geleneksel olarak seçimlere katılımın yüksek olmasıyla birlikte tüm gruplarda nitelikli çoğunluğun parti tercihinde bulunduğu gözlemleniyor.
Dini ve manevi değerleri önceliklendiren maneviyatçılar haricinde tüm gruplarda CHP ilk sırada yer alıyor. Maneviyatçılar arasında da CHP’nin %20’nin altına gerilese de %17.4’lük oy oranı elde ederek MHP’nin önünde yer alması (neredeyse 5 maneviyatçı gençten biri), bu grupta kapıların CHP’ye kapalı olmadığına işaret. Ayrıca maneviyatçılar, kararsızların ve oy kullanmayanların en kalabalık olduğu gruplardan biri (%18.3).
CHP’nin en yüksek oy oranına ulaştığı gruplar, hayatını kişisel tercihlerine göre dizayn etmek isteyen bireysel özgürlükçüler ve dijitaller (%49 ve %44.1). Hayat tarzı endişelerini temsil konusunda CHP’nin öne çıkması bu gruplarda partiyi avantajlı kılıyor.
Maddi konuların ağır bastığı geçim öncelikliler, atılımcılar, ev/aile kurma öncelikliler gruplarında CHP önde olsa da CHP ile AK Parti ile arasındaki fark bireysel gruplara göre daha az. Bu gruplarda yaşam tarzının görece arka planda kalması CHP’ye yönelenlerin oranının azalmasına ve farkın düşmesine zemin hazırlamış görünüyor.
Ayrıca maddi sorunların bireysel konuları önceleyerek hayatın merkezine yerleştiği gruplarda aile eğitim ve gelir seviyesinin daha düşük oranda gerçekleşmesinin beklendiği, bu beklentiye paralel olarak ailelerde AK Parti oy oranının ve gençler arasında aileden gelen etkiyle şekillenen AK Parti oy tercihinin bireysel gruplara nazaran daha yaygın olmasının gerçekçi bir senaryo olabileceğini vurgulamak gerekiyor.
Şaşırtıcı olan bulgu ise kararsız ve protestocuların en yüksek orana eriştiği 2. grubun idealistler olması. Siyasetle daha ilgili olan bu grupta partisizlerin %20’yi geçmesi ilk bakışta şaşırtıcı geliyor. Ancak bu gençlerin daha eleştirel ve sorgulayıcı olması bu eğilimi açıklayabilecek bir faktör. Öte yandan daha çok politik duyarlılığı yüksek gruplara hitap eden HDP de bu grupta zirveye ulaşıyor. Anlaşılan o ki bu grupta büyük partilere güven daha az.