Kazakistan'da kazananlar ve kaybedenler: Gölge liderlik sona erdi, Rusya artık daha güçlü

GERÇEK GÜNDEM / BARIŞ KAYGUSUZ

Ukrayna, Gürcistan, Belarus, Dağlık Karabağ ve son olarak Kazakistan...

Eski Sovyetler Birliği coğrafyasında son yıllarda artan istikrarsızlık kendini bu sefer Kazakistan'ın en büyük kenti Almatı'nın sokaklarında gösterdi.

1991'de Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığını ilan eden Kazakistan, 2019'a kadar Nursultan Nazarbayev tarafından yönetilmiş, Nazarbayev'in 2019'da görevi bırakmasının ardından ise Kasım Cömert Tokayev liderliği üstlenmiş ancak Nazarbayev'in ülke yönetimindeki etkisi devam etmişti.

Ülkede yeni yılla birlikte halkın önemli bir bölümünün otomobillerinde kullandığı LPG fiyatlarına gelen yüzde 100'lük zam Kazakistan'da geniş çaplı protestolara neden oldu.

Günlerdir devam eden gösterilerde onlarca kişi hayatını kaybederken, Kazakistan Devlet Başkanı Tokayev önce OHAL ilan etti daha sonra ise Rusya öncülüğündeki Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü'nden askeri yardım talep etti. Rusya'dan gelen destek Kazakistan'daki gösterilerin seyrini değiştiren en önemli faktör oldu ve bölgeden gelen haberlere göre son birkaç günde sokaklardaki kaos ortamı ciddi şekilde hafifledi.

Peki dünyanın en büyük petrol, doğal gaz ve uranyum kaynaklarına sahip ülkelerinden biri olan Kazakistan'ı sarsan gösterilerde kim kazandı, kim kaybetti? Kazakistan'ı nasıl bir gelecek bekliyor? Rusya uzmanı Dr. Kerim Has'la konuştuk...

"RUSYA KAZANACAĞINI DÜŞÜNDÜĞÜ ATA OYNADI"

Kazakistan'da hayat pahalılığına karşı gösterilerin ivme kazandığı ilk günlerde, merak edilen en önemli konulardan biri Rusya'nın, 10 Ocak'ta Batı ile girişeceği müzakereler öncesinde Kazakistan'da yaşananlara nasıl reaksiyon göstereceğiydi.

Ukrayna konulu görüşmelerde peş peşe ABD, NATO ve AB ile masaya oturacak olan Rusya, Kazakistan'daki hareketlenmeyi hızlı bir şekilde bastırmayı tercih etti ve hiç vakit kaybetmeden ülkeye askeri birliklerini gönderdi.

Dr. Kerim Has'a göre Rusya'nın hızlı müdahalesinin arkasında yatan en önemli neden 10 Ocak'ta başlayacak Batı'yla müzakere süreci.

Konuyla ilgili sorularımızı yanıtlayan Has, "Rusya'nın çıkarına olan olayların bir an önce bastırılmasıdır. Rusya'nın hızlıca müdahale etmesinin sebebinin 10 Ocak'taki görüşmeler olduğunu düşünüyorum. Rusya, son 30 yıldın en önemli müzakerelerine girişecek Batı'yla. Bu görüşmeler öncesinde bir şekilde Moskova'nın müdahale edip Kazakistan'daki durumu kontrol altına alması gerekiyordu. Zaten o görüntüyü verdi askeri birlikleri ve askeri zırhlı araçlarını hızlı bir şekilde göndererek. Bu birliklerin dronelarla çekilmiş görüntülerini de yayınladılar. Bunların hepsi Batı'ya yönelik bir mesajdı. Masaya oturmadan önce, 'Ben buraya hakimim. Bu dosyayı kapatalım' mesajını verdi Rusya" ifadelerini kullanıyor.

Batı'ya verilen mesaj aynı zamanda göstericilere de ulaştığını belirten Has, "Rusya, Tokayev'in arkasında olduğunu gösterdi. Kazanabileceğini düşündükleri ata oynadılar. O da Tokayev'di. Bundan sonra Tokayev'i ayakta tutacaklarını düşünüyorum. 2024'te seçimler olacak. Tokayev'le devam edecektir Rusya. Sistem içerisindeki açık veren yerleri kapatıcı siyasi hamleler yapılabilir. Bir taraftan da topluma ekonomik ve sosyal destekler verilebilir. Fiyatlar belli bir düzeyde tutulur. Ama Tokayev dönemi devam edecektir Kazakistan'da." İfadelerini kullandı.

"NAZARBAYEV DÖNEMİ ARTIK SONA ERDİ"

Şüphesiz Kazakistan'daki gösterilerden dünyaya yansıyanlar içerisinde en çarpıcılarından birkaçı eski lider Nazarbayev'in heykellerinin devrildiği karelerdi.

Görevi 2019'da bırakan ancak bir çeşit 'gölge liderliğe' devam eden Nazarbayev, göstericilerin öfkelerini somutlaştırdıkları isimlerden biriydi. Nitekim gösterilerin üçüncü gününde, henüz iki sene önce başkent Astana'nın ismini Nazarbayev'e atıfla Nur Sultan yapan Tokayev, eski lideri Güvenlik Konseyi Başkanlığı görevinden alarak bu göreve kendisi geldi.

Has'a göre bu bir süredir çift başlı bir devlet yönetiminin olduğu Kazakistan'da, Nazarbayev'in tasfiyesinin artık başladığına işaret ediyor.

"Artık Nazarbayev dönemi sona erdi" diyen Has, "Bir tasfiye süreci başladı. Nazarbayev'e yakın isimlerin devlet kademelerinden uzaklaştırıldığını görüyoruz. Bu devam edecektir. Başkentin isminin de yeniden değişebileceğini düşünüyorum. Gösterilerin ardından Tokayev'in Kazakistan'daki tek adamlığı güçlenecek. Ancak Rusya'ya çok bağımlı bir tek adam olacak Tokayev" şeklinde konuştu.

"GÖSTERİCİLERİN ŞEYTANLAŞTIRILMASI GEREKİYORDU"

Nazarbayev'in görevden ayrılmasının ardından üç yıldır Kazakistan'da bir çift başlılık olduğunu belirten Has'a göre bu durum gösterilerin büyümesinin en önemli nedenlerinden biri oldu.

Güvenlik bürokrasisinin olaylara müdahalede tereddütlü davrandığını belirten Has, "Siyasi talepler artınca, koltuk sallanmaya başlayınca güvenlik bürokrasisinde de çatlaklar ortaya çıktı. Kazakistan'ın 100 bine yakın askeri gücü var ama güvenlik güçleri tereddütlü davrandı. Tokayev'in devrilebileceğini düşünerek, ona göre pozisyon almaya çalıştılar" dedi.

Gösterilerin üçüncü günü olan 5 Ocak'tan itibaren gösterilerin renginin değiştiğini belirten Has, "Koltuk sallanmaya başlayınca, 5 Ocak'tan itibaren göstericilerin arasına ağır silahlı, maskeli kişilerin yer almaya başladığını gördük. Göstericilerin profili değişti. Burada Kazakistan istihbaratının duruma el koymuş olabileceğini düşünüyorum. Göstericilerin şeytanlaştırılması gerekiyordu uluslararası alanda. Tokayev, göstericilere terörist demek zorundaydı ki, Rusya'yı ülkeye davet edip koltuğu koruyabilsin. 5 Ocak'ta hükümetin görevden alınmasının ardından istihbaratta yaşanan değişimin gösterilerin çizgisini değiştirdiğini düşünüyorum. Güvenlik bürokrasisinde Tokayev ile ilgili şüpheleri olanlar, Rusya'dan gelen olumlu yanıtla birlikte hemen yeniden Tokayev'in arkasında hizalandılar. 5 Ocak günü gösterilerin seyrinin değiştiği kırılma günü oldu. Hem Nazarbayev'in tasfiyesi başladı. Hem protestoların seyri devletin müdahalesiyle değişti" şeklinde konuştu.

RUSYA, ÇİN, BATI: KAZAKİSTAN'IN GELECEĞİNDE NE VAR?

Hem Rusya hem Çin'e komşu bir Orta Asya ülkesi olan Kazakistan'ın yeni dönemde bu iki ülke arasında bir güç mücadelesi yaratıp yaratmayacağına ilişkin sorumuza yanıt veren Dr. Kerim Has, "Çin'e dair korkular Rusya'da büyük ölçüde giderildi. Birbirlerini anlayan iki ülke haline geldiler. Ve dikkat ederseniz birbirleri için hassas konulara müdahale etmeyen iki güce dönüştüler. Çin, Orta Asya'da ekonomik olarak güçleniyor. Kazakistan'daki en büyük yatırımcı ama askeri, siyasi konulara girmiyor Rusya ile ilişkilerin zarar görmemesi için. Rusya'da Çin'in ekonomik gücüne karşı koyamayacağını bildiği için bu ülkelere ekonomik olarak girmesine ses çıkarmıyor" ifadelerini kullandı.

Kazakistan'daki istikrarsızlığın ne Çin'in ne de Rusya'nın çıkarına olacağını belirten Has, "Her şeyi büyük güçler arasındaki mücadele olarak okumamak lazım. Ne Çin ne de Rusya'nın Kazakistan'da istikrarsızlık isteyeceğini düşünmüyorum. Batı'nın da bu gösterileri organize edecek bir güce sahip olduğunu düşünmüyorum. Kazakistan, Batı'nın renkli devrim yapabileceği bir yer değil" şeklinde konuştu.

Kazakistan'ın mevcut dış politikasına bundan sonra da aynı şekilde devam edeceğini belirten Has, "Bundan sonra Rusya'ya daha bağımlı olmasını bekleyebiliriz Kazakistan'ın. Çin ise buradaki politikasına aynen devam eder. Batı'nın da bunu kabul etmekten başka seçeneği yok açıkçası. Kazakistan'ın da dış politikasına devam edeceğini düşünüyorum aynı şekilde. Tokayev'in Sovyetler Birliği döneminde Çin'de görev yapmış bir Sovyet diplomatı olduğunu da unutmamak gerekiyor" dedi.