PORTRE - Abramoviç, Göztepe'yi neden satın almayacak?

GERÇEK GÜNDEM - BARIŞ KAYGUSUZ

Rus oligark Roman Abramoviç'in Süper Lig ekiplerinden Göztepe'yi satın alacağı iddiası son haftalarda Türkiye'de en çok konuşulan konulardan biri oldu.

İddiaların çıkış noktası The Telegraph'ın kıdemli futbol yazarı Thom Gibbs'in 16 Mart'ta yazdığı yazıydı. Gibbs, yazısında yaklaşık 20 yıl sonra Chelsea'yi kaybeden Abramoviç'in yatlarını ve özel jetlerini Türkiye'ye taşımasına dikkat çekiyor ve Rus milyardere tarihi başarılara sahip olan ancak uzun yıllardır başarıya hasret kalan Göztepe'yi satın alma tavsiyesinde bulunuyordu.

The Telegraph'ta yayınlanan bu yazı Türkiye'ye, ilk olarak "Abramoviç, Göztepe'yi satın alacak" şeklinde yansıdı, yazıdan beş gün sonra Göztepe'nin sahibi Mehmet Sepil'in başkanlık görevinden istifa ettiğini açıklaması satış söylentilerini bir kez daha alevlendirdi. Zira Sepil'in bir süredir kulübü satmak istediği konuşuluyor, sezonun son bölümüne düşme hattında giren sarı-kırmızılı ekipte kan değişimi vaktinin geldiği dillendiriliyordu.

Türkiye, 4 Nisan haftasını da Ege basınında çıkan Abramoviç iddialarıyla açtı. Yerel basında çıkan haberler anlaşmanın tamamlandığını öne sürüyor, Göztepe Başkan Yardımcısı Talat Papatya ise haftalardır devam eden spekülasyonların aksine, anlaşma bir kenara ortada bir görüşme bile olmadığı açıklamasını yapıyordu.

Papatya'nın açıklaması uzun süredir Roman Abramoviç'i ve futbol endüstrisine akan kirli parayı takip edenler için sürpriz değildi.

Rus milyarderin Göztepe'yi neden satın almayacağını anlamak için takvimleri biraz geri sarıp, Abramoviç'in nasıl sıfırdan dünyanın en etkili milyarderlerinden biri haline geldiğine ve Chelsea'yi neden satın aldığına bir göz atmak gerekiyor.

-50 DERECE SOĞUKTA ÖKSÜZ VE YETİM BİR ÇOCUK

Roman Arkadyevic Abramoviç, 1966 yılında Rusya'nın Volga Nehri kıyılarındaki bir şehri olan Saratov'da dünyaya geldi. Henüz bir yaşına gelmeden annesini, bundan kısa bir süre sonra da babasını kaybetti. Henüz bebek sayılabilecek yaşta hem annesini hem de babasını kaybeden Abramoviç'in Saratov'dan bir sonraki durağı Rusya'nın kuzeyinde yer alan küçük bir şehir olan Uhta oldu.

Kış aylarında sıcaklığın -50 dereceyi gördüğü soğuk ve çorak bir bölge olan Uhta'da amcası ve onun eşi tarafından büyütülen Abramoviç'in hayatında pek fazla para yoktu. Tanıklara göre Uhta'da mutlu bir çocukluk geçirdi. 2006'da The Observer'a verdiği nadir röportajlarından birinde, "Doğrusunu söylemek gerekirse kötü bir çocukluk geçirdim" diyemem sözleriyle kendisi de bu tanıklıkları doğruladı. 8 yaşına geldiğinde ise Moskova'daki babaannesinin yanına taşındı.

Okul yıllarında başarılarıyla dikkat çeken bir öğrenci değildi. İyi bir atlet veya etkili bir konuşmacı olduğu da söylenemezdi. Tanıyanlar onu narin ama yakışıklı,
sessiz bir genç olarak tanımlıyordu. Otoyol mühendisliği okumak için girdiği üniversiteyi resmi kayıtlara göre bitirmedi. Dominic Midgley ve Chris Hutchins'in kaleminden çıkan Abramovich: The Billionaire from Nowhere (Abramoviç: Yoktan Var Olan Milyarder) isimli biyografiye göre askerlik dönemi de görkemli değildi. Er olarak girdiği ordudan er olarak çıktı. Ancak askerliğini tamamladığı 1986 yılında kışladan çıktığında adımlarını değişmekte olan bir dünyaya atıyordu.

Sovyetler Birliği'nde Politbüro'nun başına Mihail Gorbaçov geçmiş, kişisel özgürlüklere ve özel girişimlere alan tanımak için perestroyka ve glasnost adı verilen reformlar başlamıştı.

PLASTİK ÖRDEKLERDEN RUS OLİGARŞİSİNE

Bir süre otoyol teknisyenliği yapan Roman Abramoviç, daha sonra işi bırakarak kendi işini kurdu. 1980'lerin sonuna gelindiğinde Abramoviç'in Moskova'da ilk eşi Olga Yurevna Lysova ile paylaştığı küçük dairesi oyuncak bebekler ve plastik ördeklerle doluydu. Bu işten Rusya'da dönemin koşullarına göre hatrı sayılır bir para kazandı. Bir yandan da araba lastiği yenilemekten, güvenlik görevlisi ayarlamaya kadar geniş bir yelpazede 20 kadar şirket kurup kapattı. Bu işlerden birinden turnayı gözünden vurmayı bekliyordu.

Abramoviç'in kaderini değiştiren ise 1991 sonunda Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'nin yıkılışı oldu. Kremlin'den orak çekiçli kızıl bayrak indirilirken, yerine Rusya'nın üç renkli bayrağı çekiliyor, yeni bağımsız Rusya'da Boris Yeltsin'in başkanlık dönemi başlıyordu. Yeni Rusya'da Yeltsin'in zorlu görevi sivil toplumu örgütlemek ve serbest piyasa ekonomisini hakim kılmaktı.

Abramoviç bu şartlar altında sömürülmeye hazır olan petrol endüstrisinin alt kademelerine yöneldi. İhtiyacı olan tek şey ihracat izni alarak zaten bol ve ucuz olan petrolün ticaretini yapmaktı. Abramoviç'in SSCB'nin çöküşünün ardından hızlı bir şekilde petrol endüstrisine yöneldiği bilinse de hiçbir kaynak tam olarak nasıl bir milyardere dönüştüğünü açıklayamıyor.

James Montague'nin kaleme aldığı The Billionaires Club: The Unstoppable Rise of Football’s Super-rich Owners (Oyunun Efendileri: Futbolun Süper Zenginlerinin Önlenemez Yükselişi) isimli kitapta dikkat çekildiği üzere Abramoviç'in milyarderliğe giden yolundaki en önemli basamaklardan birinin 1992 yılında dizel dolu 55 vagonu ele geçirmek için sahte belge düzenlemekle suçlandığı olay olduğu düşünülüyor.

Abramoviç uzun yıllar boyunca kendisine yöneltilen bu suçlamayı reddetse de, olaydan bir yıl sonra Yeltsin'in Karayipler'de bir süper yatta Rus oligarklarla yaptığı toplantıya davet edilecek kadar zenginleşmiş bir şekilde karşımıza çıkıyor.

BORİS YELTSİN'İN İKTİDAR DİYETİ

Rus oligarşisinin Karayipler'deki toplantısında tanıştığı isimlerden biri de Boris Berezovski'ydi. Kısa süre içerisinde birbirine ısınan iki adam kendilerini milyarder yapacak bir dizi ortaklığa girişti. Ancak asıl kırılma noktası 1996'daki seçimlerden sonra oldu.

1995'te Rusya seçim atmosferine girmişken Rus ekonomisi bir hayli kötü durumdaydı ve Boris Yeltsin anketlerde geri görünüyordu. Rusya lideri seçimi kazanmak için oligarklardan yardım istedi ve karşılığını alacaklarını vaat etti. Devlet yayıncısı ORT'nin yüzde 49 hissesine sahip olan Berezovski için Yeltsin'i yeniden Kremlin'e sokmak güç olmadı ve Yeltsin seçimleri kazandı.

Seçim sonrasında ise Rusya devletine ait petrol, nikel ve alüminyum şirketleri, 'borç karşılığı hisse' adı verilen bir programla hızlı bir şekilde özelleştirildi. Abramoviç ve Berezovski sadece 50'şer milyon dolar ödeyerek, piyasa değerinin 3 milyar dolar olduğu tahmin edilen petrol şirketi Sibneft'i satın aldı. Yeltsin'i koltuğunda tutan bir avuç adam bu programla birlikte bir gecede milyarder oldu ve gücünü artırdı.

Özelleştirme programından payını alan Abramoviç, elde ettiği serveti alimünyum endüstrisine girerek kullandı ve daha da zenginleşti. Roman Arkadyeviç Abramoviç, 90'ların sonuna geldiğimizde artık Rusya'nın en zengin adamlarından biriydi. Ancak Rusya bir kez daha değişimin eşiğindeydi ve görev süresini tamamlayamayan Boris Yeltsin 1999'da görevinden ayrılarak yerine hiç tanınmamış bir ismi içerden başbakan olarak atadı.

Bu yıllarda Abramoviç, Rusya'da tanınan ama gizemli bir zengindi. Öyle ki 1999'un sonlarına kadar tek bir Rus gazetesi veya televizyonu Abramoviç'in tek bir kare görüntüsünü yayınlayamamıştı. Bazı gazeteler Abramoviç'in elle çizilmiş bir karakalem görselini kullanırken, bir Rus gazetesi ise çareyi Abramoviç'in tek kare görüntüsüne 1 milyon ruble ödül koymakta buldu. Para ödülü işe yaradı ve Rus basını aylar boyunca Abramoviç'in çekilen o bulanık fotoğrafını kullandı.

DOĞRU ZAMANDA, DOĞRU TARAFTA

Boris Yeltsin görevini Vladimir Putin'e devrettiğinde, Rus oligarkların önemli bir kısmı kolay idare edilebilen bir karakter bulduklarını düşünüyorlardı ve değişime sıcak bakıyorlardı. Ancak 2000'de Putin ilk seçimini kazandıktan sonra yanıldıklarını anlamışlardı.

Rus oligarklarla Moskova'da bir villada bir araya gelen Putin, kayıtsız şartsız sadakat beklentisini kendine özgü sert diliyle aktardı. Abramoviç'in akıl hocası Berezovski çoktan muhalif hareketleri desteklemeye ve para akıtmaya başlamıştı. Ancak Abramoviç'in seçimi farklı oldu ve Putin'i desteklemeye başladı. Putin'in önem verdiği neredeyse her projenin en cömert bağışçısı oldu, hatta bir grup oligarktan para toplayarak doğumgününde Putin'e ultra lüks bir yat hediye etti.

Denklemin öteki tarafında ise Berezovski için ise zor günler başlamıştı. Önce ORT'deki hisselerini devlete devretmesi istendi, kabul etmeyince devlet havayolları Aeroloft'taki hisselerine suç soruşturması açıldı. Berezovski, Fransa'ya kaçarak sığınma başvurusu yaptı. Yeltsin'in diğer oligarkları için de durum farklı değildi. Putin'in iktidardaki ilk yılları birçok oligark için hapis veya sürgün demekti. Berezovski sürgüne giderken, bir dönem Rusya'nın en zengini olan Hodorkovski tüm mal varlığını kaybederek hapse girdi.

Putin'in iktidardaki gücünü sağlamlaştırdığı ve özellikle medyadaki kontrolünü ele aldığı bu yıllarda Abramoviç için de işi sağlama alma ihtiyacı ortaya çıkmıştı. Rus milyarderin tercihi Birleşik Krallık'ın başkenti Londra ve kentin vazgeçilmez tutkusu futbol oldu.

CHELSEA'Yİ NEDEN SATIN ALDI?

Roman Abramoviç, 20'li yaşlarından itibaren gücün nerede olduğunu anlama hüneri ve ticari sezgilerinin yardımıyla hızlı bir şekilde basamakları tırmanmıştı. 2003'ün haziran ayına geldiğimizde ise Şampiyonlar Ligi'nde ve Premier Lig'de başarılı bir futbol takımının sahibi olmanın ona dünyadaki tüm reklam panolarından daha fazla tanınırlık ve koruma sağlayacağını kavramıştı.

Rus milyarder Chelsea'yi gerçekten alma sebebini hiçbir zaman açıklamadı. Sadece bir kez verdiği nadir röportajlardan birinde toplam 2 milyar sterline ulaşan yatırımı için, "Çok sıkılmıştım ve yeni bir meydan okuma arıyordum" ifadelerini kullanmıştı. Ancak Chelsea, Abramoviç'e eşsiz bir koruma sağladı. Mali kaynaklarının bir bölümünü Rusya dışına aktarmanın bir yolunu bulmuş daha da önemlisi Putin'in Rusya içerisinde giderek artan gücüne karşı bir sigortaya sahip olmuştu. Öyle ki, 1999'a kadar tek kare fotoğrafı bulunmayan bir Rus zengini, 2000'lerin sonunda artık tüm Batı dünyasının tanıdığı ve gazete manşetlerinden inmeyen bir figüre dönüşmüştü. Abramoviç, Chelsea'yi son 20 yılın en başarılı İngiliz kulübü haline getirirken, kendi şöhreti ve servetini de katladı.

Abramoviç'in Chelsea ve Avrupa macerasının nasıl sona erdiğini Bodrum açıklarına demirleyen Solaris ve Eclipse isimli süper yatlara bakarak anlamak mümkün. O halde en başa dönüp Abramoviç'in neden Göztepe'yi satın almayacağı sorusunun yanıtını verelim.

Bilinen hayatı boyunca gücün doğru tarafında kalmayı başarmış olan Rus milyarder için Süper Lig'de giderek küçülen pasta, eğer böyle bir niyet varsa, yüksek miktarda parayı Türkiye'ye aktarmak için uygun ortamı sağlamıyor. Zira Abramoviç'in servetini ve işlerini, kendisine kapıların ardına kadar açıldığı Türkiye'ye taşımak için bir futbol kulübüne ihtiyacı da bulunmuyor. Hepsinden de önemlisi, Türkiye'den bir spor kulübüne sahip olmak Rus milyardere ne Kremlin'e ne de hışmına uğradığı Batı'ya karşı ilave bir kalkan sağlamıyor.

Futbol aşkı mı? Kim bilir, Abramoviç belki gerçekten de Chelsea'yi sadece canı sıkıldığı için satın almıştır.