İstanbul-Moskova arasında yeni kriz kapıda: Ekümenik Patrikhane Litvanya'da eksarhlık kuruyor

Dünyadaki yaklaşık 300 milyon Ortodoks bulunuyor. Bu mezhebe mensup insanların çoğunluğu Rusya’da yaşıyor. Bu nüfusun büyük ölçüde bağlı olduğu Moskova Patrikliği adıyla da bilinen Rusya Ortodoks Kilisesi, son yıllarda İstanbul’daki Ekümenik Patrikhane ile yaşadığı krizlerle gündeme geliyor.

Ekümeniklik hakkını talep eden ve kendini “III. Roma’nın temsilcisi” olarak gören Moskova Patrikliği, kanonik yetkisi altında bulunan kiliseleri her geçen gün kaybetmeye devam ediyor.

Moskova Patrikliği’ne bağlı Litvanya Ortodoks Kilisesi’nde beş rahip İstanbul’un yetkisi altında bir kilise istedikleri için görevden alınması Ortodoks dünyasında yeni bir krize neden oldu.

Görevden alınan beş rahip, İstanbul’da bulunan Ekümenik Patrikhane’ye başvurdu, Patrik I. Bartholomeos rahiplere görevini iade etti. Ancak bu karar Litvanya Ortodoks Kilisesi tarafından tanınmadı.

Litvanya Ortodoks Kilisesi ise uzunca bir süredir haklarının özerklik olduğu iddiasında. Rusya-Ukrayna savaşında savaş yanlısı söylemleriyle öne çıkan Rus Patriği Kiril’in Litvanya’ya girişi yasaklanmıştı. Litvanya Ortodoks Kilisesi, rahiplerin görevden alınmasının ardından 28 Mayıs 2022’de Vilnius ve Litvanya Metropolü Inokentijus, bağımsız bir kilise statüsü verilmesi talebiyle Moskova Patrikhanesi'ne başvurdu.

Litvanya’nın talebini, Rusya Patrikliği kutsal Sinod’a taşıdı. 16 Mart’ta düzenlenen Sinod’da Litvanya’nın talebinin görüşülmesi Epsikoposlar Konseyi’nde görüşülmeye bırakılırken Litvanyalı Ortodoks Hristiyanlar, bağımsız bir kilise tüzüğüne yaklaştıklarını söyledi.

PATRİK BARTHOLOMEOS LİTVANYA’DA

Ekümenik Patrik Bartholomeos ise Pazartesi günü yaklaşık 3 bin Ortodoks nüfusa sahip olan Litvanya’yı ziyaret etti. Patrik Bartholomeos’un ziyareti beş rahibi göreve iade etme kararının ardından geldi.

Patrik Bartholomeos, Salı günü Litvanya Başbakanı Ingrida Simonyte ile görüştü. Patrik Bartholomeos ile Simonyte ortak basın açıklaması yaparken arkalarında Ekümenik Patrikhane’ye ait flama dikkat çekti.

Patrik Bartholomeos açıklamasında, Litvanya hükümetine davet için teşekkür ederek “Ekümenik Patrikhane ile Litvanya Cumhuriyeti arasındaki bağları güçlendirmek için bu misafirperver ülkeyi ilk kez ziyaret ediyoruz” dedi.

Fotoğraf: Nikos Papahirstou

LİTVANYA İLE ANLAŞMA SAĞLANDI: EKÜMENİK PATRİKHANE EKSARHLIĞI KURULACAK

Patrik Bartholomeos, “Başbakan ile birlikte, çeşitli ortak çıkar alanlarında daha yakın bağları teşvik eden bir işbirliği anlaşması imzaladık. Anlaşma metninde açıkça belirtildiği gibi, Litvanya'da Ortodoksluğun varlığı 13. yüzyıla kadar uzanmaktadır. Ülkenizin Ortodoks inananları ile Ekümenik Patrikhane arasındaki bu asırlık ilişki, bunun Litvanya ile İstanbul Ana Kilisesi arasındaki ilk temas olmadığının kanıtıdır” dedi.

Patrik, anlaşmayla beraber Litvanya'da Ekümenik Patrikhane Eksarhlığı'nın kurulması için çalışma girişiminin başlatıldığının altını çizerken bunun görevden alınan beş rahibin ve onlara inanların iradesi olduğunu ifade etti.

Patrik Bartholomeos, beş rahibin İstanbul yetkisi altında bir kilise kurulması talebini desteklediklerini söyleyerek bunu “tarihsel adalet” olarak yorumladı.

Litvanya Cumhuriyeti Anayasası, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ve Ortodoks Kilisesi Kutsal ve Büyük Konseyi Ansiklopedisi'ne atıf yapan Patrik Bartholomeos, “Vicdan ve din özgürlüğüne dikkat çeken Litvanya Ortodoks inananlarının özgürce ve vicdanlarına uygun olarak ibadet etme hakkını tamamen destekliyoruz” dedi.

“TARİHİ ZİYARET”

Litvanya Başbakanı Ingrida Simonyte ise konuşmasında Patrik Bartholomeos’un ziyaretinin tarihi bir nitelik taşıdığını dile getirdi.

Ortodoksluğun, Litvanya'daki en kalabalık ikinci mezhep olduğunu ifade eden Başbakan “13. yüzyıldan beri Litvanya'da yaşayan Ortodokslar, İstanbul Patrikliği yönetimindeki Kiev Ortodoks Metropolü'nün bir parçasıydı ve İstanbul’u haklı olarak ‘Ana Kilise’ olarak görüyorlardı” dedi.

MOSKOVA PATRİKLİĞİ’NİN PARÇASI OLMASI İMKANSIZ HALE GELDİ

Rusya ve Ukrayna arasında yaşanan savaşta Moskova Patriği Kiril’in savaş yanlısı söylemlerine dikkat çeken Başbakan Simonyte, Vilnius ve Litvanya Başepiskoposluğu’nun Moskova Patrikhanesi'nin parçası olmaya devam etmesinin imkansız hale geldiğini söyledi.

Bu durumun Litvanya’ya Ukrayna’dan savaş nedeniyle göç eden birçok Ukraynalıyı da ilgilendirdiğinin altını çizen Başbakan “Aynı zamanda, Litvanya'ya baskıdan kaçan ve özgürlük ve demokrasi için savaşmaya devam eden, sayıları giderek artan Belarusluları da ilgilendiriyor” dedi.

“EKÜMENİK PATRİKHANE’NİN LİTVANYA’YA DÖNÜŞÜNE EKÜMENİK PATRİKHANE KARAR VERİR”

İstanbul’a bağlanmak isteyen beş rahibin taleplerinin anlaşılır ve tarihsel olarak haklı olduğunu söyleyen Başbakan hem kişisel olarak hem de hükümet adına rahiplerin talebini desteklediğini açıkladı.

Başbakan şöyle devam etti:

“Ekümenik Patrikhane’nin Litvanya'ya dönüşüne ilişkin kararın yalnızca Ekümenik Patrikhane tarafından alınabileceğini vurgulamak isterim. Bugün, hükümetimin, Litvanya Anayasası’nda yer alan inanç, vicdan ve din özgürlüğünü korumak ve güvence altına almak için elinden gelenin en iyisini yapacağı konusunda Patrik Hazretlerine güvence verdim.

Ekümenik Patrikhane'nin Moskova Patriği Kiril'in kararıyla ruhban sınıfından ihraç edilen beş Ortodoks rahibin dinsel statülerini geri iade etmesine yönelik 17 Şubat tarihli kararı, Litvanya'da din özgürlüğüne adına önemli bir adım.

“EKÜMENİK PATRİKHANENİN KARARI 5 LİTVANYA VATANDAŞINA ADALETİ GETİRİYOR”

Ekümenik Patrikhane'nin bu kararı, beş Litvanya vatandaşına adaleti geri getiriyor ve inançları nedeniyle seçim yapmaya zorlanmaması gereken Litvanya'daki Ortodoks Hristiyanlara umut veriyor.

Bugün önemli bir adım daha attık. Litvanya Cumhuriyeti Hükümeti ile Ekümenik Patrikhane arasında işbirliğine ilişkin bir anlaşma imzaladık. Umarım bu, ilişkilerimizi güçlendirmek ve Ekümenik Patrikhane'nin Litvanya'daki dini cemaatini yeniden kurması için sağlam bir temel olur.”

PATRİK BARTHOLOMEOS, LİTVANYA BAŞEPİSKOPOSU İLE GÖRÜŞMEDİ

Bugün İstanbul’a dönen Patrik Bartholomeos’un programında Vilnius ve Litvanya Metropolü Inokentijus görüşme yer almadı. Katolik Başepiskoposu ile bir araya gelen Patrik Bartholomeos, Meclis Başkanı, Yunanistan ve Türkiye büyükelçileri ile de görüştü.

Patrik Bartholomeos, İstanbul Kilisesi'ne katılan beş rahiple de bir araya geldi.

Fotoğraf: Nikos Papahristou

RUSYA KİLİSESİ KAN KAYBEDİYOR

1686 yılından bu yana en büyük Ortodoks cemaate sahip Rus Ortodoks Kilisesi, son yıllarda kanonik yetkisi altında bulunan kiliseleri birer birer kaybetmeye başladı.

Son olarak Litvanya’da da yaşanan krizle İstanbul eksarhlığının kurulması, hiyerarşide beşinci sırada yer alan Rusya’nın gücünün giderek zayıfladığını gösteriyor. Özellikle hükümetlerin kiliseleri özerkleştirme hamlesi, Rusya ile tüm bağın kopması olarak yorumlanıyor.

Rusya, ilk kopuş Estonya ile yaşadı. 1993 yılında, İstanbul ile arasında tarihi krizlerden biri olan Estonya Kilisesi, yeniden Ekümenik Patrikhane’ye bağlandı.

UKRAYNA OTOSEFAL KRİZİ

2018 yılında Moskova Patrikliği’nden ayrılarak otosefal (bağımsızlık) talep eden Ukrayna Kilisesi, Ekümenik Patrikhane’nin verdiği tomos ile özerkliğini kazandı.

Rusya’nın karşı çıkmalarına rağmen gerçekleşen otosefal sonrasında Moskova İstanbul ile tüm ilişkileri kesme kararı almıştı.

Yaklaşık 45 milyon nüfusa sahip Ukrayna’nın yüzde 54’ü otosefal kiliseye bağlılığını ilan ederken Ukrayna, Rusya ile bağını tamamen koparmış oldu.

LETONYA PARLAMENTOSU’NUN RUSYA HAMLESİ

350 bin Ortodoks nüfusunun bulunduğu Letonya’da ise Letonya Ortodoks Kilisesini, Rus Ortodoks Kilisesi ile olan bağlarının kesmesini sağlayan yasa tasarısı 2022 yılında parlamentoya geldi.

Kilise, devlet tarafından ilan edilen otosefali statüsünü kabul eden bir bildiri yayınladı ve Ekim ayı sonlarında Letonya Kilisesi'nin bir konseyi ilgili yasal değişiklikleri yaptı ve Moskova Patrikhanesine başvurdu.

16 Mart’ta toplanan Rus Kilisesi Sinod’u Letonya Kilisesi'nin talebini, Rus Kilisesi Piskoposlar Konseyi'nin bir sonraki toplantısında değerlendirmeye karar verdi.