Faturalar neden bu kadar kabardı? 5 soruda halkın doğal gaz faturası gerçeği

Yaz aylarında yapılan zamlar yüzünde kışın yurttaşın korkulu rüyası doğal gaz faturaları olmuş durumda. Faturalar sadece en dar gelirli kesimleri değil, halkın geniş kesimlerinin de en büyük sorununa dönüştü. Üstelik henüz gelen faturalar havaların kısmen ılıman olduğu Aralık ayına ait. Yurttaşlar endişeyle ayı ocak faturalarını bekliyor. Tüm boyutlarıyla halkın ısınma sorununa mercek tuttu.

1- Eskiden ne kadar ödüyorduk?

2019’da doğal gaza yüzde 33 zam geldi. Bu oran aynı zamanda son 10 yılın en yüksek zam oranı. Öte yandan en 2018’de kendi alanında rekor kırmış ve doğal gaza yüzde 19,7 zam gelmişti.

BirGün'de yer alan habere göre, böylece bu kış vatandaşın doğal gaz faturası 2018 kışına kıyasla tam yüzde 59,3 daha fazla. 300 metreküp doğal gaz harcayan hanenin 10 yılda ocak aylarında ödediği faturayı derledik. Buna göre 300 metreküp doğal gaz harcayan bir hane 2010 yılında 214 lira doğal gaz faturası öderken bu tutar 2020’de 549 liraya çıkmış durumda. Yıllara göre ocak aylarındaki fatura tutarları şu şekilde;

2- Gelirimizin ne kadarı faturaya gidiyor?

300 metreküp doğal gaz tüketen ve mesleğe yeni başlayan bir öğretmen maaşının her 7,5 lirasının 1 lirasını, asgari ücretli ise maaşının her 4,2 lirasının 1 lirasını doğal gaz faturasına ayırdı. 19,5 milyon ücretli çalışan için doğal gaz faturası çileye dönmüş durumda. Çalışanlarının yarısının asgari ücret civarı bir maaşla geçindiği düşünülse tablo daha vahim bir hal alıyor. Öte yandan doğal gaz faturası sadece asgari ücretlinin cebini yakmıyor. Kamuda çalışanlar dahi maaşının en azından yüzde 10’unu sadece doğal gaz faturasına ayırıyor. 300 metreküplükoğalgaz faturasının ağırlığı aşağıdaki gibi;

3- Faturadan önceki giderler neler?

Doğal gaz fiyatlarını sadece zam oranları üzerinden değerlendirmek yanlış sonuçlar doğuruyor. Her ne kadar ısınma en temel ihtiyaçlardan biri olsa da yurttaşlar maaşlarını alır almaz önce doğal gaz faturasını ödemiyor. Zira kredi ve kredi kartı borçlar yıllara göre giderek artıyor. Bu artış yüzünden yurttaşlar ısınma giderlerini kısma yoluna gidiyor. 2014 yılının ocak ayında 15 yaş üzeri 56 milyon 571 bin yurttaşa ev sahipliği yapan ülkede halkın 280,8 milyar lira tüketici kredisi borcu bulunuyor ve bu hesapla kişi başına 4 bin 963 lira tüketici kredisi borcu düşüyordu. O yıldan bu yana ocak aylararıyla yetişkin kişi başına düşen tüketici kredisi borcu aşağıdaki gibi;

4- Faturalar için borçlanılabilir mi?

Kadir Has Üniversitesi’nin “Türkiye’nin Sosyal ve Siyasal Eğilimleri” başlıklı çalışmasına göre yurttaşların sadece yüzde 4’ü tasarruf edebiliyor. Başka bir deyişle gelirinin tümünü tüketen yurttaşlar için faturaların doğrudan tasarruf ederek ödenmesi giderek zorlaşıyor. Bu nedenle halkın geniş kesimleri faturayı dahi ödemek için borçlanmak zorunda kalıyor. En son İstanbul’da doğal gaz dağıtımını üstlenen İBB iştirakı İgdaş, faturaları bankalardan çekilen krediler aracılığı ile taksitlendirme yoluna gitti. 31 Mayıs 2020 tarihine kadar devam edecek olan uygulamada bankaların taksitlendirmeleri şu şekilde;

Akbank, İş Bankası, Türkiye Finans ve Yapı Kredi Bankası 100 TL üzeri olan faturalara vade farksız kredi kartına 3 taksit uyguluyor.
Kuveyt Türk 100 TL- 2 bin TL arası, Vakıfbank 100 TL- 20 bin TL arası faturaları 3 taksite bölüyor.
Alternatif Bank, Denizbank, Garanti Bankası, Şekerbank, TEB bir alt sınır olmaksızın tüm faturalara, QNB Finansbank ise 3 bin TL’ye kadar olan faturalara vade farksız kredi kartına 2 taksit uyguluyor.
Halkbank 100 TL- 50 bin TL arası faturalara 4 taksit uyguluyor.
İşsizlik fatura yükünü nasıl etkiliyor?

2 yılda gelen yüzde 59’luk doğal gaz zammı bir yana artık istihdam yaratamayan ekonomi de fatura yükünü artırıyor. Bu yılın son açıklanan işsizlik verisi olan ekim ayı itibariyle 4 milyon 396 bin kişi iş arıyor ancak bulamıyor. Bu işsizler aynı zamanda hanenin bakmak zorunda kaldığı kişiler anlamına geliyor. Öte yandan 81 ile açılan ve sayısı 206’yı bulan üniversitelerde yaklaşık 7 milyon genç eğitim görüyor.

Bu haliyle 15 yaş üstü nüfusun yüzde 7,3’ünün iş aradığı yüzde 11,6’sının ise üniversite eğitimi gördüğü düşünülürse bu kişilerin bakımını üstlenmek gelir sahibi yurttaşlara düşüyor. Ancak istihdam yaratamayan ekonomide bu bakım giderek zorlaşıyor. Son verilere göre ülkede ücret geliri elde eden 19 milyon 565 bin çalışana karşılık, ücret geliri elde etmek isteyen 4 milyon 396 bin işsiz bulunuyor. Başka bir deyişle her 100 ücretli 22 işsizin geçimini üstlenmek zorunda. Buna karşılık 2018 Ocak ayı için her 100 ücretli 16,8 kişinin bakımını üstleniyordu.

Yoksul için ısınmak bile lüks!

İBB’nin açık veri portalını yayımlamasıyla İstanbul’un doğal gaz haritası da ortaya çıktı. Verilere göre konutlarda metrekare fiyatının en yüksek olduğu ilçelerin doğal gaz tüketimleri de fazla. Buna karşın yoksul muhitler doğal gazı mümkün olduğunca tasarruflu kullanıyor. Kişi başı doğal gaz tüketiminin en çok ve en az olduğu ilçeler şu şekilde;

En çok doğal gaz tüketen ilçeler

Adalar
Beşiktaş
Bakırköy
Kadıköy
Şişli

En az doğal gaz tüketen ilçeler

Çatalca
Sancaktepe
Sultanbeyli
Arnavutköy
Esenler

2019 yılı için kişi başı en çok doğal gaz tüketilen Adalar’da bin 112 metreküp, en az doğal gaz tüketilen Çatalca’da 80 metreküp doğal gaz tüketiliyor.

5- Faturalar neden kabarıyor?

Türkiye doğal gazda yüzde 99 oranında dışa bağımlı. Bu da doğal gaz fiyatlarıyla döviz kurunu doğrudan ilişkili hale getiriyor. 2018 yaz aylarında yaşanan kur şokunun ardından yıl sonunda yüzde 19 zamlanan doğal gaz fiyatlarında, 31 mart seçimlerinin yaklaşmasıyla beraber 1 ocak itibariyle indirime gidildi.

Ancak bu indirim BOTAŞ’ın mali durumunu zorlayınca seçimden sonra katmerli zamlar yapıldı. Yıl boyunca döviz kurunun ve petrol fiyatlarının yatay seyretmesine rağmen doğal gazdaki fiyat artışının açıklaması da BOTAŞ’ın mali durumunda gizli. Zira kurum 2017’de 3,3 milyar lira kar açıklarken, 2018’de 2,5 milyar lira zarar açıkladı. 2019 yılının başındaki doğal gaz indirimleriyle bu zarar katlandı, böylece yaz aylarında peşi sıra zamlar yapıldı. Aylara göre doğal gaz fiyatlarındaki değişim seçim ekonomisinin vardığı boyutları gözler önüne seriyor. Doğal gazın ortlaama metreküp fiyatı TÜİK verilerine göre aşağıdaki gibi;

Kur şoku fiyatları alt üst ediyor

2018 Ocak: 1,15 TL
2018 Ağustos: 1,27 TL (yüzde 10 zam)
2018 Eylül: 1,37 TL (yüzde 8 zam)
2018 Kasım: 1,50 TL (yüzde 9 zam)
Seçim sathına giriliyor
2019 Ocak: 1,37 TL (yüzde 10 indirim)
Seçimler bitiyor, kur artmıyor ama BOTAŞ zararda
2019 Ağustos: 1,60 TL (yüzde 15 zam)
2019 Eylül: 1,82 TL (yüzde 15 zam)