Evden çalışma sürekli hale geliyor: Sendikal haklar zayıflayacak

‘Normalleşme’ye hazırlanan sermeye daha fazla kâr elde etmek için düğmeye bastı. Perakendeciler ofisi bırakıyor, medya eve kapanıyor, Müstakil İşadamları Derneği (MÜSİAD) izole çalışma kampları kuruyor.

Koronavirüs salgınıyla birlikte sık sık dile getirilen, “salgından sonra hiçbir şey eskisi gibi olmayacak”, “yeni dünya düzeni” söylemleri şimdiden hayat bulmaya başladı. “eski değil yeni bir normal” açıklamalarının altından daha çok kâr çıkarken, işçi ve emekçiler ise yine emek sömürüsüne mahkûm ediliyor.

PERAKENDECİLER OFİSİ BIRAKIYOR

Pandemiyle birlikte mevcut çalışma düzeninin altüst olması, evden çalışmanın verimliliği azaltmaması, ofislere dönüşün gerekli olup olmadığını sorgulanır hale getirdi.

Birgün'den Mustafa Kömüş'ün haberine göre; CarrefourSA Genel Müdürü Kutay Kartallıoğlu, “Ofisimiz kapalıydı ama hiçbir dezavantajını görmedik. Ofislere bu kiraları vermenin lüzumu kaldı mı, sorguluyorum” açıklamaları da sermayenin tavrını ortaya koydu.

MEDYA EVE KAPANIYOR

Bununla birlikte MyNet yüzlerce kişinin çalıştığı ofisi kapattı, evden çalışmaya geçti. Birçok dijital platform da ofisleri kapatma arayışında. Hürriyet ve Demirören gazeteleri de evden çalışmaya geçti.

“İZOLE ÇALIŞMA ÜSSÜ”

MÜSİAD virüs salgınından 'çalışma kampı' sonucunu çıkardı. İnşası tamamlanan ilk izole üretim üssü Tekirdağ'da açılıyor. MÜSİAD, pandemi ve benzeri krizlerde üretim çarklarını sürdürmek için bulduğu "yeni" modeli kamuoyuyla paylaştı. İzole Üretim Üsleri adı verilen bu modelin amacı, 1000 işçi ve ailelerini sosyal hayattan izole ederek çalışmak durumunda bırakmak.

Konuyu BirGün’e değerlendiren çalışma yaşamı uzmanı akademisyenler, evden çalışmayla mesai saatleriyle özel yaşamın birbirine karışacağını ve günün her saatinin mesai gibi değerlendirilebileceğini söyledi. Uzmanlar ayrıca uzaktan çalışma ve izole üsleriyle işçiler arasındaki sosyal ilişkinin çok azalacağını ve bu sayede emekçilerin sendikal haklarının zayıflayacağını ayrıca hak arama mücadelesinin de sekteye uğrayacağını ifade etti.

SENDİKAL ÖRGÜTLÜLÜK ZAYIFLAYACAK

Kocaeli Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Aziz Çelik:

Uzaktan çalışma ya da evden çalışma Covid-19’la çok gündeme geldi. Ama geçici süreyle yapılan evden çalışmalar, uzaktan çalışmanın içerisinde değerlendirilemez. Ancak baştan evden çalışmayı esas alan yeni bir iş sözleşmesi söz konusu olduğu zaman buna uzaktan çalışma diyoruz. Bu sözleşme yapılması halinde yasanın öngördüğü koşulların uygulanması gerekir.

Uzaktan çalışma Türkiye’de ilk olarak Borçlar Kanunu’yla geldi. Daha sonra 2016’da İş Kanunu’yla geldi ama kanun özellikle bu konuda ayrıntıların düzenlenmesi için bir yönetmelik çıkarılması gerektiğini öngörüyordu. Dört yıldır bu yönetmelik çıkmadı, dolayısıyla uzaktan çalışmaya ilişkin kimi açıklar olduğunu söylemek mümkün. Bu nedenle de işverenlerin bunu kötüye kullandıklarını görebiliyoruz. Bununla ilgili prensip olarak söylenebilecek şey ise şu, uzaktan çalışma nedeniyle işçinin yasal hakları konusunda herhangi bir farklı uygulama veya ayrımcılık olamayacaktır. En azından yasal düzenleme böyle diyor. Bu temel ilkelerden birisidir. Yani ofiste çalışan bir işçiyle, evinde çalışan bir işçinin yaptığı ya da gördüğü iş açısından haklarında herhangi farklılık yapılması söz konusu değildir. Yasal açıdan böyle bir koruma var. Ayrımcılık yasağının olduğunu söylemek gerekiyor. Fakat uygulamada tabii bu sık sık ihlal ediliyor. Yönetmeliğin çıkmaması nedeniyle fazladan çalışma, yemek parası, iş araç ve gereçlerinin sağlanması gibi konularda ciddi belirsizlikler var. Bu belirsizlikler çalışan aleyhine kullanılıyor. Özellikle de sendikasız ve örgütsüz işçiler söz konusu olduğunda bu durum böyle devam ediyor. Burada altı çizilmesi gereken konu bunun bir iş ilişkisi olduğudur. İş ilişkisi devam eder. Tıpkı ofiste işçi ile işveren arasındaki iş ilişkisi çalışana hangi hakları sağlarsa, uzaktan çalışmada da işçi bu haklara sahiptir. Bunun altını çizmeliyiz. Uygulamada bunun kimi yararları olduğu gibi kimi sakıncalarının olduğunu da söylemek mümkün. İş gidiş geliş şartlarının ortadan kalkması gibi yarar ortaya çıkıyor ama öbür taraftan iş yaşamıyla özel yaşamının birbirine karışması, mesai saatlerinin belirsizleşmesi çalışanın mahremiyetinin ortadan kalkmasını günün herhangi bir saatinin iş saati olarak sayılması gibi çalışma koşullarını ağırlaştırıcı yanları da var. Hep iyi yanları düşünülüyor ama böyle sorunlar da var. Dolayısıyla daha ağır bir çalışma biçimi olarak nitelendirilmesi mümkün. Bir başka diğer sorun ise aynı ofis ya da aynı işyerinde bulunan insanların haklarını birlikte savunmaları daha mümkünken atomize olmuş bir şekilde herkes kendi evinde çalıştığı zaman çalışanların haklarını topluca savunmalarını ve örgütlü hak aramayı zayıflatıcı bir işlevi var. Dolayısıyla sendikal örgütlülüğü zayıflatıcı bir yönü olduğunu söylemek de mümkün.

PANDEMİYİ FIRSATA ÇEVİRMEK İSTİYORLAR

KHK ile ihraç edilen akademisyen Dr. Öğretim Üyesi Özgür Müftüoğlu:

Covid-19’la beraber şöyle bir durum ortaya çıktı: Teknolojiyi de kullanarak kapitalizmin en büyük handikabı olan insanların bir arada yaşaması zorunluluğu ortadan kalktı. Bunun teknoloji vasıtasıyla uzaktan da yürütülebileceğini gördü sermaye. Bunun için çalışmaları vardı tabii. Örneğin MÜSİAD’ın çalışması daha önceden de vardı. Evden çalışma da vardı, hatta kamuda bile buna yönelik çalışmalar vardı. Bütün bunları ben ‘emek denetimi’ üzerinden değerlendirmek gerektiğini düşünüyorum.

Sermaye şimdiye kadar çeşitli şekillerde emeği denetim altına almak için çeşitli maliyetlere katlanıyordu. Eve iş verme durumundan başlarsak, bu kapitalizmin en ilkel üretim metodudur. İnsanlar evde iş yaparlardı. Sonra bunu denetim altına alabilmek için atölyelerde topladılar. Üretim daha çok birlikte yapılmaya başlandı ve bu şekilde denetim altına alındı. Bu şekilde verimlilik daha çok artırılıyordu. Teknoloji artık bu yönüyle öylesine gelişti ki buna artık gerek duyulmamaya başlandı. Cep telefonu ya da bilgisayar üzerinden de emeğin denetlenebilmesi mümkün hale geldi. Bu böyle olunca sermaye de maliyetler dediğimiz işyerinin kirası; elektrik, su ve internet masrafı; yemek gideri ile ulaşım gibi birtakım temel masrafları emekçilerin sırtına yıktı. Dolayısıyla herkes evinde çalıştığı zaman işçi “Benim kiramın bir kısmını da sen ver” ya da “İnternetin parasını da sen öde” gibi ifadeleri de patronlara kullanamıyor. Dolayısıyla sermaye maliyetleri azalttı. Onlar için en önemli unsur denetimdi. Covid-19’la birlikte de denetim altında tutulabildiğini gördüler. Çalışma süresi ve bu süre içindeki etkinliği sağlanabiliyor. O zaman ‘neden olmasın’ dediler.

İzole üssü de buna dahil, fiziksel mesafe denirken aslında sosyal ilişkilerin olabildiğince azaltılması hedefleniyor. İşçi sınıfının bütün örgütlenmesi, dayanışması sosyal ilişkiler ve temas üzerindendir. Bunu olabildiğince ayrıştırdığınız zaman, herkes evinde çalıştığı zaman, bir araya gelemediği zaman örgütlenme de dayanışma da birlikte mücadele de olmayacaktır.

İzole üssüne gelindiğindeyse onları kapalı bir alana alıp aileleriyle birlikte patron için çalışır hale getiriyorsunuz. Onları sadece çalıştıkları saat değil, üretimde yer aldıkları saat değil, bütün hayatlarını denetim altına alıyorsunuz. Çünkü izole üssü dediğiniz yer toplama kampı gibi bir yer. Dolayısıyla işçileri topluca aileleriyle birlikte hem doğrudan üretime sevk etmiş oluyorsunuz hem de onlar patron için kâr üretmiş oluyorlar hem de bütün hayatlarını denetim altına alıyorsunuz. Bu koşullar içerisinde de yine işçilerin özgürce sendikal haklarını kullanabilmeleri, mevcut haklarını savunabilmeleri, bunun için herhangi bir mücadele yürütebilmeleri olanaksız hale geliyor. Örneğin Türkiye Metal İşçileri Sanayicileri’nin (MESS) hayata geçirdiği bir uygulama var. Bununla da işçilerin üzerine yerleştirilen bir elektronik cihazla işyerindeki çalışma süresindeki her bir zamanı denetim altına almak amaçlanıyor. Bütün bunlar teknolojinin de kullanılarak maliyetlerin azaltılarak verimliliği yükseltmek için yapılıyor. Pandemi meselesiyle bunun ortamı bulundu. Gerekçesi artık çok hazırdı. Bu gerekçeyi de kullanıp fırsata çevirmeye çalışıyorlar.