Dolar yeniden yükselişte! Kur şoku nedir, ekonomiyi nasıl etkiler?

Temmuz ayını kamu bankalarının döviz satışlarıyla büyük ölçüde yatay geçiren Dolar/TL'de Kurban Bayramı sonrası hızlı bir yükseliş hareketi başladı.

Merkez Bankası'nın döviz rezervlerine yönelik endişeler ve turizm ile ihracat gelirlerinin koronavirüs krizi nedeniyle azalmasıyla ekonominin kur şoku sonucu krize girebileceği uyarıları yapılıyor. Peki kur şoku nedir? Neleri, nasıl etkiler?

Dünyanın hiçbir yerinde malların ve hizmetlerin fiyatı bir günden diğerine değişmez. Bir fincan kahvenin fiyatı ya da aylık yatan maaşlarda günlük değişimler yaşanmaz.

Ancak para piyasalarında işleyiş çok daha farklı. Para birimlerinin değeri her saniye değişiyor. Bir para biriminin değerindeki değişimler de şirketlerden tüketicilere kadar ekonominin tüm aktörlerini etkiliyor.

Para biriminin değerindeki ani ve yüksek frekanslı değişimler, 'kur şoku' olarak adlandırılıyor. Kur şoklarının enflasyondan faiz oranlarına, ithalat ve ihracattan istihdama kadar yayılabilen etkileri oluyor.

Ekonomi literatürü ne diyor?

Makroekonomi teorisine göre kur şokunun ilk etkisi doğrudan ya da dolaylı yollarla enflasyonda görülüyor.

Eğer Türk Lirası hızlı bir değer kaybı yaşarsa, ithal edilen tüm ürünlerin maliyeti ve dolayısıyla fiyatı artıyor.

Bir diğer etki ise ihracatta gözleniyor. Para biriminde yaşanan hızlı değer kaybı, ihraç edilen ürünlerin uluslararası piyasalarda daha rekabetçi hale gelmesini sağlıyor.

Kur şokunun dolaylı etkileri ise istihdam piyasasında gözleniyor. Ekonomide enflasyon ile işsizlik arasındaki ilişki, 'Philips eğrisi' adı verilen teoriyle açıklanıyor. Philips eğrisine göre, enflasyonda yaşanan düşüş, işsizlikte artış yaratıyor.

Ekonomik gerçekler ne diyor?

Ekonomide teori ve gerçekler her zaman örtüşmez. Ekonomi teorisinde genellikle değişkenlerin aynı kaldığı varsayılarak hareket edilir. Bu da gerçekte ekonomide yaşanan dinamiklerin zaman zaman gözardı edilmesi anlamına gelebilir.

Kur şoku nedeniyle yükselen enflasyon, tüketicilerin alım gücünü etkiler ve ücretler enflasyonun artış hızı oranında yükselmezse tüketime olumsuz yansıyor ve azalan tüketim de şirketlerin işten çıkarma yoluyla maliyet kısmasına neden olabiliyor.

Yani Philips eğrisi, teoriden pratiğe her zaman geçirilemeyebiliyor.

Fiyatlar kur şokundan nasıl etkilenir?

Kur şokları bir ülke içerisindeki fiyatları iki yönden etkiliyor. Bir para birimi değer yitirdikçe, o ülke için ithalatın maliyeti yükseliyor.

Her sektör için kur şokunun maliyeti değişebiliyor.

İkinci etki ise şirketlerin kâr marjlarına bağlı olarak yaşanıyor. İthal girdi ile üretilen ürünlerin maliyeti kur şoku nedeniyle yükseldiğinde söz konusu sektördeki rekabetin düzeyine göre şirketler maliyeti tüketiciye yansıtma derecesi konusunda karar vermek durumunda kalıyor.

Rekabetin yoğun olduğu sektörlerde şirketler kâr marjlarını düşürerek kur şokunu tüketiciye yansıtmama yoluna giderken, daha az rekabetçi alanlarda para birimindeki değer kaybının maliyeti tüketiciye daha fazla yansıtılabiliyor.

Aynı şekilde ithal girdi mallarının oranının fazla olduğu sektörlerde de kur şoku fiyatlara daha fazla yansıyor.