TÜİK'in tartışma yaratan 'işsizlik' hesabı: Gerçek işsizlik ne kadar?

Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) önceki gün yayımladığı işsizlik verileri bir tartışmayı da doğurdu. Sağlık Bakanlığı’nın asemptomatik vakaları hasta saymamasına benzer biçimde TÜİK’in de birçok işsizi işsiz saymaması “gerçek işsizlik ne kadar” sorularını beraberinde getirdi.

Peki TÜİK işsizliği nasıl hesaplıyor? TÜİK’e göre işsiz kime denir? Gerçek işsizlik ne kadar? Bir yandan bu sorulara cevap ararken, bir yandan da TÜİK’in işsiz saymadığı işsizlerle konuştuk.

TÜİK işsizliği nasıl hesaplıyor?

Birgün'den Ozan Gündoğdu'nun haberine göre, işsizlik hesabı tüm dünyada olduğu gibi Türkiye’de de anketler aracılığıyla yapılıyor. Dolayısıyla TÜİK sadece İŞKUR’da kayıtlı olan işsizleri değil, kayıtlı ve kayıtsız tüm işsizleri açıklıyor. Ancak bu noktada açıklanan verilerin daha anlaşılır olması için TÜİK’in işsiz kişiyi nasıl tanımladığı önem kazanıyor.

TÜİK’e göre işsiz kimdir?

Halkın geniş kesimlerine göre “işsiz”, “işi olmayan kişi” olarak tanımlansa da, TÜİK işsizleri böyle tanımlamıyor. Kuruma göre işsiz “15 yaşın üzerinde olmakla beraber herhangi bir biçimde istihdamda olmayan, son 4 hafta içinde aktif biçimde iş arayan ve gelecek 2 hafta içinde çalışmaya hazır” kişi olarak tanımlanıyor. TÜİK bu tanımı yaparken Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) ve Avrupa İstatistik Ofisi’nin (Eurostat9) referanslarını baz alıyor. Ancak Türkiye’nin konuya ilişkin özgün koşullarına, uzmanların uyarılarına ve salgın döneminde birçok ülkenin verilerini revize etmesine rağmen TÜİK’in aynı tanımı kullanarak işsizliği hesaplaması sorun doğuruyor.

İşsiz sayılmayan kaç işsiz var?

TÜİK 58 bin 500 kişiye çeşitli sorular soruyor ve cevapları Türkiye ölçeğine büyüterek işgücü göstergelerini her ay yayımlıyor. Son açıklanan veriler temmuz ayına ait.TÜİK’e göre işsiz sayılmanın koşulu iş aramak. Ancak Türkiye’de 15 yaşın üzerinde olmasına rağmen 31 milyon 135 bin kişi işgücünün dışında. Geçen yılın aynı ayında bu sayı 28 milyon 394 bindi. Başka bir ifadeyle bu kadar yurttaş ne çalışıyor ne de iş aramadığı için işsiz sayılıyor.

İş bulma ümidi olmayanlar: 1 milyon 335 bin kişi

İş bulma ümidi olmayanlar veya kısaca ümitsiz işsizler, TÜİK’in anketine “iş aramıyorum ancak iş olsa çalışırım” cevabını veriyor. Çoğu uzun süre iş arayıp bulamayan insanlardan oluşan bu grup pandemi döneminde hesaplama tarihinin rekorlarını alt üst etti. Geçen yıl temmuz ayında 614 bin kişi ümitsiz işsizken bu sayı bu yıl yüzde 117’lik artışla 1 milyon 335 bine dayandı.

Ümitsizlerden biri Arif Can Koçer. Ankara’da yaşıyor, 24 yaşında ve Hacettepe Üniversitesi Fizik Mühendisliği Bölümü öğrencisi. Uzun süre iş arayan ancak bulamayan Koçer, artık iş aramayı bırakmış durumda. Hangi standartta iş arıyordunuz sorusuna “asgari ücret yeterli” cevabını veren Koçer’e “Artık neden iş aramıyorsunuz” diye sorulduğunda “İş bulabileceğime ilişkin ümidimi yitirdim” diyor. Kendisini işsiz olarak tanımlayan Arif Koçer’i TÜİK işsiz olarak tanımlamıyor.

Bir başka ümitsiz Ayda Başer. İnşaat teknikeri. Uzun yıllar İstanbul’da iş arayan ancak bulamayan Başer, ümidini yitirerek memleketi Artvin’e gitmiş. 28 yaşında. İş bulabileceğine ilişkin ümidi kaybettiği için iş aramayı bırakmış durumda. Hangi standartta bir iş arıyorsunuz sorusuna “3 bin 500-4 bin lira bandında bir maaşlı iş olsa çalışırım” cevabını veren ve kendisini işsiz olarak tanımlayan Başer’i TÜİK işsiz saymıyor.

Diğer sebeplerle iş aramayıp iş olsa çalışırım diyenler: 2 milyon 866 bin

Kişi “neden iş aramıyorsun” sorusuna “ümitsizim” cevabı verebildiği gibi “ev işleriyle uğraşıyorum, öğrenciyim, sağlık durumum el vermiyor, kira gelirim var” gibi cevaplar da verilebiliyor. Bu kişiler iş olsa çalışır mısınız sorusuna “evet çalışırım” diyor ancak TÜİK’e göre işsiz sayılmıyorlar. Sayıları geçen yıl 1 milyon 740 bin olan “iş olsa çalışırım” diyen bu kişiler bu yıl 2 milyon 866 bine çıkmış durumda.

Bu grupta olanlardan biri Betül Darı. Kendisinin 9 yaşında bir çocuğu var. Koşullarına uygun bir iş bulsa çalışacak, dahası çalışmak da istiyor. Ancak iş aramadığı için TÜİK Betül Darı’yı işsiz saymıyor. Darı ise “özellikle sağlıklı bir sosyal hayatım olması için çalışmayı çok isterdim” diyor. Ancak bölgesinde etüt merkezi olmadığı için neden iş aramıyorsunuz sorusuna “ev işleriyle meşgul olmak zorundayım” cevabını veriyor.

İş arayıp bulamayan ve TÜİK’in işsiz tanımına girenler: 4 milyon 227 bin

TÜİK’e göre işsiz sayılmak için anketin yapıldığı günden itibaren 2 hafta içinde çalışmaya hazır olmak ve önceki 4 hafta içinde iş başvurusu yapmış olmak gerekiyor. Bu tanıma göre TÜİK, Türkiye’de 4 milyon 227 bin kişinin işsiz olduğunu tahmin ediyor. Geçen yıldan beri bu sayıda 369 bin kişilik azalma var.

TÜİK’in işsiz saydığı yurttaşlardan biri Asef Şahindokuyucu. 26 yaşında, Trabzon’da yaşıyor. Herhangi bir yerde çalışmıyor. 1 yıldan uzun süredir iş arıyor, her ay düzenli olarak iş başvurusu yapıyor ancak geri dönüş alamıyor. TÜİK verilerine göre 4 milyon 227 bin işsizin 1 milyon 41 bini 1 yıldan uzun süredir iş arıyor ve bulamıyor. Asef de bunlardan biri. “Ne zamana kadar iş aramaya devam edersin” sorusuna “İş bulmaya mecburum” cevabını veriyor ve asgari ücretli bir işte çalışmaya razı.

İş başında olmayıp istihdamda sayılanlar: 1 milyon 775 bin kişi

TÜİK’e göre istihdamda olmak ile iş başında olmak aynı şeyler değil. Eğer bir kişi iş başında olmamasına rağmen maaşının en az yüzde 50’sini almaya devam ediyorsa bu kişi istihdamda sayılıyor. Bu nedenle temmuzda kısa çalışma ödeneği alan 1 milyon 775 bin kişi istihdamda görünüyor.

O kişilerden biri Alişan Gündoğdu. Kendisi İstanbul’da yaşıyor, 44 yaşında, turizm emekçisi. Sektördeki darboğaz yüzünden kısa çalışma ödeneğinden aldığı maaşla geçiniyor. İşbaşı yapmıyor. Arada sırada geçici işler arasa da düzenli olarak iş aramıyor. Bir an önce salgının bitmesini ve iş başı yaparak tam maaşını almak isteyen Gündoğdu, bu süreçte işsiz. Ancak TÜİK Gündoğdu’yu işsiz kabul etmediği gibi istihdamda kabul ediyor. Gündoğdu kağıt üzerine istihdamdaki 27 milyon 263 bin kişiden ve kısa çalışma ödeneği aldığı için işbaşında olmayan 1 milyon 775 bin kişiden biri.

Emeklilikte yaşa takılanlar

2018 yaz aylarından bu yana yaşanan ekonomik darboğazda milyonlar yurttaş işinden oldu. 2018 Temmuz’da 29 milyon 265 bin kişi istihdamdayken bu yılın temmuz ayında bu sayı 27 milyon 263 bin kişi. Bu 2 yıllık dönemde 15 yaş üstü kişi sayısı 1,5 milyon artmasına rağmen istihdam edilenlerin sayısı 2 milyon azaldı. İşinden olanlar içinde en zor durumda olanlar ise emeklilikte yaşa takılanlar (EYT’liler).

EYT’lilerin işgücü durumunu Emeklilikte Yaşa Takılanlar Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Derneği Başkanı Gönül Boran ile konuştuk. EYT sorunu yaşayan milyonun üzerinde yurttaş, iş gücü piyasasında daha verimli olduğu kabul edilen kendisinden 15-20 yaş genç işçi adaylarıyla yarışmak zorunda. Boran ise bu sorunun ne kadar yakıcı olduğunu vurguluyor. “EYT kapsamındaki çoğu arkadaşımız İŞKUR kapısında ancak İŞKUR’un kendisi bile 35-40 yaşındaki işsizlere öncelik veriyor, 50 yaş üstü çalışan arayan işveren sayısı yok denecek kadar az” diyen Boran, işini kaybeden bir makine mühendisinin asgari ücretle bulaşıkçılık yaptığını ifade ediyor. Boran’a göre EYT’lilerin önemli bir kısmı iş arama sürecinin sonunda sadece ümidini değil, psikolojik sağlığını, aile huzurunu da kaybedebiliyor.