Evergrande krizi nedir? Dünya ekonomisini sarsan gelişmenin detayları...

Çin'in en büyük inşaat şirketlerinden birinin borcunu ödeyemeyecek duruma gelmesi küresel piyasalarda endişeye neden oldu.

Bir şirketin borcunu ödememesi deyip geçmeyin. Ortadaki borç 300 milyar dolar! Peki Evergrande olayı neden bu kadar önemli?

Haber Global'in derlediğine göre; bazen tek bir şirketin batması dünya için çok büyük bir anlama gelebilir. 2008 krizinin dünyaya yayılması Lehman Brothers’ın sorunları sebebiyle ortaya çıkmış General Motors gibi inanılmaz büyüklükteki şirketlerin o anki durumu dünyayı hop oturup hop kaldırmıştı. Bazı şirketlerin ise ne yaparsa yapsın batmayacağına inanılır. Litreratürde bu firmalara ‘başarısız olmak için çok büyük’ (too big to fail) ismi verilir.

Bu hafta Çin’in en büyük inşaat şirketlerinden Evergrande’de yaşanan sorunlar dünya manşetlerinden düşmedi. Çin’deki bir şirketin zor zamanlar geçirmesinde ne var demeyin. Ekonomi birbirine bağlanan halkaların oluşturduğu bir zincirdir.

YÜZ BİNLER EV BEKLİYOR

Çinli inşaat şirketi Evergrande’den konut satın alan 1.5 milyon insan anahtarlarını bekliyor. Bazıları durumu protesto etmeye başladı. Ya batık şirketin mülkleri teslim etmesini istiyorlar ya da para iadesi bekliyorlar. Evergrande’nin toplam borcu 300 milyar dolar (Neredeyse Türkiye'nin milli gelirinin üçte biri). Bu miktarda bir borca karşılık Çin devletinin olaya müdahale edip etmeyeceği merak ediliyor. Şirketin tahvillerinin karşılığını da ödeyemeyeceği düşünülüyor.

Çin piyasa yapısından dolayı büyük bir ekonomik kriz oluşmadan buna müdahale edebilir. Bu yüzden 2008 krizi veya benzeri bir şey beklenmiyor. Firmanın borcu S&P endeksine Mayıs ayından bu yana en büyük kayıplarını yaşattı, aynı zamanda Almanya ve İtalya’da endeksler yüzde 2’nin üzerinde kayıp yaşadı.

Evergrande’nin batmak için çok büyük olduğu yorumlarının altı dolu. Şirketin 280 şehirde 1300 projesi bulunuyor. Çin devleti araya girerek krizin büyümesini engelleyebilir ama bunu gören diğer firmaların da ilerleyen vadede devletten yardım için sıraya girmesinden endişe ediliyor.

PARA TOPLADI EV YAPTI

Çin hükümeti yerel yönetimlere Evergrande’den dolayı oluşabilecek mağduriyetler ve istihdam kayıplarına karşı tetikte olmaları talimatını verdi. Evergrande geçen yıl 78 milyar dolar hasılat elde etti. Şirket yıllarca konut sahiplerinden topladığı paralar ile evler yapıp daha sonra bu evleri düzenli bir şekilde teslim etti.

Şirkette sorunlar geçen yıl pandemi ile birlikte ortaya çıkmaya başladı. Çin, Evergrande’deki sıkıntıları gördüğü için şirketin konut sahibi olmak isteyenlerden yeni para toplamasını askıya aldı. Evergrande’nin kasasında öyle para kalmadı ki geçen yaz bazı tedarikçilerine para yerine daire ile ödeme yaptı. Evergrande’nin haziran ayı sonunda ödeyeceği borçlarının tutarı 88 milyar dolardı.

İnsanların Evergrande ile ilgili endişe duymasının diğer bir sebebi ise Çin devletinin eğer şirketi kurtarma planı varsa bununla ilgili olarak hiçbir detayın sızmamış olması. Şirketin ekonomik durumu Çin’in ekonomik büyümesini de etkileyecek. Geçen Ağustos ayında geçen yılın aynı dönemine göre ülkede yüzde 20 oranında daha az ev satılmıştı.

Aslında Evergrande ev satışları istendiği gibi olmadığı için başına gelecekleri öngörmüş ve Guangdong eyaletinin yerel yönetimine bir mektup yazarak nakit krizine girmeye başladığını duyurmuştu.

LEHMAN’DA NE OLMUŞTU?

ABD’nin köklü bankalarından Lehman Brothers’ın neredeyse sorgusuz sualsiz ve yüksek miktarlarda verdiği mortgage kredileri öyle bir noktaya geldi ki kimse parasını ödeyememeye başladı. 15 Eylül 2008 tarihinde ise banka resmi olarak kredilerinin karşılığının kalmadığını duyurdu ve iflası için mahkemeye başvurdu. Lehman’ın batışı bir günde Dow Jones endeksini yüzde 4.5 aşağı çekti. Bu 11 Eylül saldırılarından bu yana o zamana kadar görülen en büyük günlük endeks düşüşüydü. Lehman’ın batması ile birlikte Mortgage kredilerinin ABD’de iflası ilan edildi. İşin ilginci bu kredileri notlayan pek çok kredi derecelendirme kuruluşunun da kredilerin durumunu ‘iyi’ olarak değerlendirmesiydi. ABD’deki Mortgage krizinin başlangıcını merak edenler Adam McKay’in yönetmenliğini üstlendiği The Big Short isimli filme göz atabilir. (Bloomberg, NBC, Haberglobal)