Sigaraya fahiş zam tepki çekti: 'Sigarayı bırakacaksam param yetmediği için değil, öyle tercih ettiğim için bırakmalıyım'

Yeni yılın ilk saatlerinde yürürlüğe giren elektrik ve doğalgaz zamlarının ardından önceki gün hem alkollü içecekler hem de sigaranın Özel Tüketim Vergisi'ne (ÖTV) yüzde 47,40 zam yapıldı. Bu zamla birlikte sigara ve alkolde olağanüstü fiyat artışı yaşandı, en ucuz sigara 21 lira oldu.

Sigaranın sağlığa zararlı olduğu vatandaşların birçoğu tarafından biliniyor ancak iktidarın ÖTV üzerinden uyguladığı fahiş fiyat politikası 'hayat tarzına müdahale' olarak değerlendiriliyor. Sigara ve alkolden bu kadar fahiş vergi alınmasına isyan her gün büyüyor ancak iktidarın geri adım atmaya niyeti yok gibi görünüyor. Öte yandan, Türkiye'nin 2020 yılında 'sağlığa zararlı' gerekçesiyle yasakladığı ve ardından Avrupa Birliği ülkelerinde de yasaklanan mentollü sigaralar da gündemde. 2 yıldır yasak olan sigaralar yasa dışı olarak, tezgah altından satılmaya devam ediyor. Yasa dışı sigara satışı yaptığı tespit edilen işletmelere kapatmaya varan cezalar verilse de bazı işletmeler için cezalar caydırıcı olmuyor.

Mentollü sigara ilk yasaklandığında 'ikinci el' satış sitelerinde piyasası oluşmuş, bu durum da yine tepkiyle karşılanmıştı. Aradan 2 yıl geçti. Mentollü sigaralar artık sadece ikinci el satış sitelerinde değil, çeşitli internet sitelerinden bile bulunup alınabiliyor. Özellikle Facebook'ta mentollü sigara satışının yapıldığı gruplar aleni şekilde satışlarını sürdürüyor. Gelen ürünün orijinal olup olmadığı elbette meçhul...

VATANDAŞLAR TÜTÜNE YÖNELDİ

Sigara fiyatlarının artması vatandaşı daha uygun fiyatlı olan tütüne yöneltiyor. Tütünde bandrolsüz ürünlerin denetiminin sıkı olarak yapılamaması halk sağlığını da tehlikeye atıyor. Ayrıca 'vergi' kaybı meydana geliyor.

Dünya'dan Vahap Munyar, 29 Aralık 2021'de yayımlanan yazısında sigaraya yapılan yüzde 1'lik zammın sarma sigaraya talebi arttırdığını ve bunun da 18 milyar liradan fazla vergi kaybına yol açtığını yazdı. Munyar, yazısında Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Fuat Oğuz'un, Dr. Koray Göksal ve Dr. Serpil Oğuz’la birlikte Philip Morris Sabancı Pazarlama ve Satış A.Ş.’nin talebiyle yaptığı ve raporladığı araştırmayı aktardı. Sigaranın toplam ÖTV gelirleri içindeki payının yüzde 34 olduğu hatırlatılan raporda, yasa dışı sarma sigara tüketiminin yılda 26 milyar adetin üzerinde gerçekleştiği belirtildi.

ÖZGÜR AYBAŞ: DOLAR YÜKSELİRSE SİGARAYA YENİ ZAM GELEBİLİR

Mentollü sigara yasağı ne ölçüde uygulanabildi, zamlar sonrası tütüne ilgi arttı mı, sigara tiryakileri fahiş fiyat politikası hakkında ne düşünüyor sorularını, Türkiye Tekel Bayiler Başkanı Özgür Aybaş'a, tütün satanlara ve sigaradan vazgeçemeyenlere sorduk.

Aybaş, fahiş zamlara tepki göstererek, "Açıkçası gelen giden küfür ediyor bu duruma. Çoğu insan 'tütün içeceğiz artık ne yapalım' diyor. Öte yandan 'Bu az olmuş, beter olalım, daha çok zam olsun' diyen de var. İnsanlar şu anda sağlıklı düşünemiyor." diyerek düşüncelerini ifade ediyor. Birkaç gündür müşterilerinin kendisine tütün sorduğunu söyleyen Aybaş, tütüne yönelme olduğunu da sözlerine ekliyor:

"Tütüne şu anda zam gelmedi ama muhtemelen onlara da bandrol zammı gelecek. Tütün biraz ağır gittiği için stokları tükettikten sonra zam gelebilir."

Aybaş, son zamların ardından dolar yükselirse sigaraya ÖTV zammı yapılmasa bile maliyet zammı yapılabileceğini de ifade etti.

"ZAMLAR İNSANLARI BİR SÜRELİĞİNE TÜTÜN ÜRÜNLERİNE SEVK EDİYOR"

Bandrollü ve yasa dışı olan bandrolsüz yani açık tütün satan bir tütüncü, “Tekel ürünlerine gelen zamlar insanları bir süreliğine sarma tütün ürünlerine sevk ediyor, ancak bunun pek kalıcı olduğunu söyleyemeyiz. Zamlardan sonra gelen müşterilerin bir kısmı daha sonra ya sarma tütünden memnun kalmadıkları ya da yeni fiyatlara alıştıkları için geri dönüyor. Ancak sigarayı bıraktıklarına dair bilgimiz de mevcut." diyor. Tütüncü, Tekel ürünlerine gelen zamların kendilerini de etkilediğini söyleyerek, "Elbette bizleri de etkiliyor. Özellikle kaçak diyebileceğimiz sarma tütünlerine zammı yansıtmamız gerekiyor. Öte yandan döviz kurunda yaşanan artış, ithal edilen bazı ürünlere de direkt olarak yansıyor." diyerek süreci anlatıyor.

"SİGARAYI BIRAKACAKSAM PARAM YETMEDİĞİ İÇİN DEĞİL, ÖYLE TERCİH ETTİĞİM İÇİN BIRAKMALIYIM"

2020 yılından itibaren yasaklanan mentollü sigaradan vazgeçemeyen sigara tiryakisi Pelin P., mentollü sigarayı aradığı her yerde bulamadığını ancak tezgah altından satan yerler olduğunu belirterek, "Arayan buluyor" diyor. Pelin P., "Ben sigaraya başladığımda kullandığım markanın paketi 5 liraydı. Şimdi 22-23 liraya yükseldi. Fahiş bir zam var. Mentollü sigara zaten yasaklandı Türkiye’de ama bulup aldığımız zaman daha pahalıya geliyor. Semtine göre de değişiyor. Bu zamlardan da önce 35 lirayı görmüştüm." diyor.

Mentollü sigaranın kendisine aylık maliyetinin 1200 lira civarında olduğunu ise şöyle aktarıyor: "Günde iki paket alıyorum. Son zamlarla hesapladığımızda 1200 lirayı bulacak. En ucuz sigara bile zannediyorum 21 lira oldu. Şöyle bakmak lazım; günde bir paket içenin aylık masrafı 700 lirayı aşacak. Asgari ücretli birinin maaşının yaklaşık 5’te 1’i eder bu."

Sigara ve alkole yapılan zamların politik olduğunu söyleyen Pelin P., "Bir yanda alkol, sigara kullanmak 'günahtır' deniyor ama bizim 'günahlarımız' üzerinden vergi elde ediliyor. Sağlığa zararlı olduğunu söyleyenler, 'bu vesileyle bırakırsınız' diyenler oluyor. Buna katılmıyorum, zorunluluktan bırakmak var, bir de sağlıklı yaşam için bırakmak var. Bu bir tercih meselesi. Ben sigarayı bırakacaksam param yetmediği için değil, tercihimi bırakmaktan yana kullandığım için bırakmalıyım."

"SAĞLIK AÇISINDAN DEĞERLENDİRMEK İSTEYENLER YENİ ZELANDA VE KANADA GİBİ ÜLKELERİN ATTIĞI ADIMLARI ATMALI"

14 yıldır tütün tükettiğini söyleyen Engin Y., paket sigaraların tadını beğenmediği için sarma sigara içtiğini ifade ediyor. Zamların tamamen politik olduğunu düşündüğünü kaydeden Engin Y., "İnsan sağlığı açısından değerlendirmek isteyenler Yeni Zelanda ve Kanada başta olmak üzere diğer ülkelerin attığı adımları atmalı." diyor ve ekliyor:

"Aldığım tütünün bandrollü olmasına özen gösteriyorum. Ancak son zamanlarda birkaç defa yerel tütün ürünlerini de kullandım. Sadece tütün masrafı aylık 350 – 400 TL’yi bulabiliyor. Diğer materyalleri de göz önünde bulundurursak aylık kabaca 500 TL diyebiliriz."

"HER DAKİKA ZAM GELMEYE DEVAM EDİYOR"

10 yıldır eşi ile birlikte sarma sigara içtiğini söyleyen Beril O. ise, maliyeti düşük olduğu için tercih ettiklerini söylüyor:

"Maliyetin düşük olması sebebiyle tercih ediyordum fakat şu an sarmanın maliyeti de çok yükseldi. Zamları çok yüksek buluyorum. Sarmayı maliyeti düşük diye tercih ediyorduk ama çok yüksek zamlar geldi. Bandrollü olunca filtre daha pahalı oluyor. Bir tek filtre değil, tütün almak gerektiği için maliyetten düşmek adına bandrolsüz ürün alıyorum. Eşimle birlikte 1 kilo tütün alıyoruz ve 5 filtre kutusu. Tütünün kilosu 180 lira fakat her gün zam gelmeye devam ediyor. 1 kutu filtre de en son 35 liraydı. Toplam aylık 350 lira civarına denk geliyor fakat dediğim gibi her dakika zam gelmeye devam ediyor."

"ARTIK PAKET SİGARA İÇMEK PEK MÜMKÜN GİBİ DURMUYOR"

Yaklaşık 2 yıldır sarma sigara içtiğini söyleyen Melisa Ş. de maliyeti düşük olduğu için tercih edenlerden. Melisa Ş., içinde bulunduğu durumu şu sözlerle ifade ediyor:

"Gelen zamları çok yüksek buluyorum. Artık paket sigara içmek maalesef pek mümkün gibi durmuyor. Paketli alırsam bandrollü ürün alıyorum ama açık alırsam bandrolsüz oluyor. Yarım kilo tütün alıyorum ve 3 paket filtre alıyorum. 200 lira civarı aylık sigara masrafım oluyor. Paket alsam bir pakete en az 20 lira vereceğim. Bu da aylık 600 lira yapıyor. Bu yüzden tütünü tercih ediyorum. Fakat tütüne de çok zam geldi."