Enflasyon hesabında TÜİK'in 'akaryakıt hassasiyeti': 'Sırrı çözüldü'

Dünya gazetesi yazarı Alaattin Aktaş, neredeyse yayınladığı her veri kamuoyunda tartışmalara yol açan Türkiye İstatistik Kurumu'nun (TÜİK) enflasyon hesabındaki 'ince işçiliği' anlattı.

"Enflasyon hesaplamasında akaryakıt fiyatlarını nasıl olup da ortalamadan daha düşük aldığının sırrı çözüldü: Fiyat, satış miktarıyla ağırlıklandırılarak hesaplamaya dahil ediliyormuş, kesinlikle doğru bir yöntem" diyen Aktaş, "Ama aynı yöntemin başta otomobil olmak üzere diğer kalemler için de uygulanması gerekir. Otomobilde bu yöntem izlenir mi kuşkuluyuz; çünkü o zaman enflasyon daha yüksek görünür" ifadesini kullandı.

Ekonomi yazarı, şunları kaydetti:

"Akaryakıt fiyatları gün geçmiyor ki artıyor ya... Akaryakıtın TÜFE içindeki ağırlığı da bayağı yüksek ya... Bu yüzden zamlar TÜFE artışını önemli ölçüde yukarı çekiyor ya... İşte bütün bunları göz önünde bulunduran TÜİK akaryakıtta öylesine hassas bir fiyat derleme yöntemine geçmiş ki, insan hayretler içinde kalıyor ve tabii ki bu hassasiyetin her alanda sergilenmesini diliyor.

Bu ölçümün nasıl yapıldığını birazdan anlatacağım; özünde doğru bir yöntem. Ama bu konuda böylesine hassas olanların, diğer yandan madde sepetini köşe bucak saklar duruma gelmeleri de büyük bir çelişki oluşturuyor. 'Kimse bizim hesaplama yaparken hangi fiyatları kullandığımızı görmesin'; amaç bu. Şimdiye kadar görüyorduk da ne oluyordu; durumunuz ve itibarınız mayıstan daha mı kötüydü? Madde sepetini gizlediniz de daha mı iyi oldu?

Herhalde madde sepetini gizleme kararını bir anda almadınız. Madem böyle bir niyetiniz vardı, hiç olmazsa TÜFE artışını yüzde 7.25 açıkladığınız nisanda bunu yapsaydınız ya, daha az tepki çekerdiniz. Bunu da mı düşünmediniz!

Bütün tahminlerin çok çok altında bir oran açıkla, zaten hayretle karşılanan bu oranın inandırıcılığını kendi elinle tümüyle yok etmek için de eş zamanlı olarak madde sepetini gizle! Yapılan yanlış da, zamanlaması da tümden yanlış!

'AKARYAKITTAKİ HESAPLAMA İNCELİĞİ'

Gelelim akaryakıttaki hesaplamanın nasıl hassas bir şekilde yapıldığına...

Biliyoruz ki benzine ya da motorine gece yarısından geçerli olmak üzere zam geleceği ya da indirim yapılacağı sabah saatlerinde kesinleşiyor. Eğer zam yüklü miktardaysa vatandaş gün içinde yakıtını alarak en azından ertesi günkü zamdan kurtulmak istiyor. Son zamanlarda zammın öğrenildiği günlerde akaryakıt istasyonlarında oluşan kuyrukları hep birlikte izliyoruz.

Dolayısıyla zammın öğrenildiği günlerdeki satış miktarı, diğer günlere göre fazla oluyor. İşte bu aşamada TÜİK’in o hassas ölçümü devreye giriyor.

Bugün benzinin litresi örneğin 28 lira ve gece yarısı 2 lira zam gelecek ve yarınki fiyat 30 lira olacak. Vatandaş bugün akın etti istasyonlara ve örneğin 1.000 litre benzin satıldı. Ertesi gün ise 30 liralık fiyattan ancak 400 litre satış gerçekleşti.

TÜİK, '28 ve 30’un ortalamasını alıp 29 demek doğru olmaz; fiyatı satış miktarıyla ağırlıklandırmak gerek' yaklaşımıyla hesaplama yapıyor ve doğal olarak ortalama fiyat 29’un altında kalıyor.

Hani bu köşede TÜİK’in mayıs ayındaki TÜFE hesabında kullandığı akaryakıt fiyatlarıyla EPDK’nın fiyatları arasında fark olduğunu yazmıştım ya, meğer nedeni buymuş.

Ama bu ayrıntıyı TÜİK açıkladığı için öğrenmiş değilim. TÜİK herhangi bir açıklama yapmaya, bilgi vermeye tenezzül bile etmedi.

Aslında ne kadar vahim bir durum! Nasıl bir iletişim kopukluğu!

Köşe yazımda TÜİK’e diyorum ki 'Kullandığınız fiyat, piyasadaki ortalama fiyattan da, EPDK’nın fiyatından da düşük, bu yüzden TÜFE daha az artmış görünüyor'; ses yok!

Belli ki beni ve yazdıklarımı önemsemiyorlar; hiç önemli değil. Aslında önemsemedikleri tüm Türkiye! Ben kişisel merakımı gidermek için yazmıyorum bunları. Umarım bir gün bu farkı fark edebilirler!

'SORULAR BİTMİYOR'

TÜİK tüm Türkiye’de her gün ne miktarda akaryakıt satıldığını EPDK’nın veri havuzundan alıyor. EPDK ortalama fiyatları günlük ve aylık olarak açıklıyor ama miktarla ilgili bilgi kamuoyuna açık değil.

Yeri gelmişken belirteyim; ben enflasyonda alt sınır hesaplarken piyasadaki ortalama fiyatları esas alıyorum. TÜİK’in sahip olduğu miktar bilgisine ulaşma şansım yok; ama kullandığım yöntemin de toplam oranı çok fazla etkilemediğini biliyorum.

TÜİK her gün ne kadar satış yapıldığını öğreniyor öğrenmeye de acaba bunu nasıl ağırlıklandırıyor?

Belli ki Türkiye'deki toplam satışta İstanbul'un payı kaç, oradaki fiyat kaç, Hakkari'de miktar ve fiyat kaç; bütün bunlar bir araya getirilip hesaplama yapılıyor.

Ancak aynı şehirde bile fiyatlar farklı olabiliyor.

Özellikle LPG'de akaryakıt bayileri dağıtım şirketlerinin belirlediği tavan fiyatın çok altına inebiliyor. Bu indirimin LPG’deki kar marjının yüksek olmasından dolayı rekabet yüzünden yaşandığı biliniyor.

Benzin ve motorin fiyatında dağıtım şirketlerine ve akaryakıt istasyonlarına göre fazla fark olmaması hesaplamayı kolaylaştırıyor ama LPG’de fiyat nasıl derleniyor? TÜİK kaç istasyondan fiyat topluyor?

Gerçi bu sorunun bir önemi yok! Nasıl olsa yanıtı bilemeyeceğiz, TÜİK ne derse o doğrudur; sahi doğru mudur?"