Mahfi Eğilmez Uyarmıştı, Alışveriş Yaparken Bir Kez Daha Düşünün! Türkiye’de de Giderek Çoğalıyor

Ekonomist Mahfi Eğilmez’in "Son dönemde çok kullanılır oldu” diyerek tanımını yaptığı ‘Doom Spender’ Türkiye'de giderek çoğalıyor. Özellikle ekonomik belirsizliklerin yaşandığı dönemlerde artış gösteren alışkanlık hem bireyler hem de pazarlar üzerinde etkili oluyor. Peki, ‘Doom spender’ nedir ve ‘doom spending’den kurtulmanın yolları nelerdir? Detaylar haberde…

Ekonomik kriz ve belirsizlik dönemleri, bireylerin harcama alışkanlıklarında çarpıcı değişimlere yol açıyor. Son dönemde dikkat çeken ve ünlü iktisatçı Mahfi Eğilmez tarafından gündeme getirilen "doom spender" kavramı, bu değişimlerin en ilginç örneklerinden biri olarak karşımıza çıkıyor. Peki, "doom spender" nedir? İnsanlar, geleceğe yönelik kaygılara rağmen neden tüketim harcamalarını artırıyor?

"DOOM SPENDER" NEDİR?

"Doom spender" terimi, kelime anlamıyla “kıyamet harcaması” anlamına geliyor. Bu kavram, ekonomik veya sosyal belirsizlik dönemlerinde bireylerin “her şey daha kötüye gidecek” veya “bu fiyata bir daha bulamam” düşüncesiyle harcamalarını artırmasını belirtiyor. Özellikle pandemi, ekonomik resesyon ya da siyasi istikrarsızlık gibi dönemlerde bu tür davranışların yaygınlaştığı görülebiliyor.

OECD ve Dünya Bankası verilerine göre, ekonomik çalkantı dönemlerinde tüketim harcamaları artarken tasarruf oranlarında düşüşler yaşanıyor. Mahfi Eğilmez'in ifadesiyle, bireyler geleceğe dair umutlarını yitirdiğinde tasarrufun anlamsız olduğunu düşünerek ellerindeki tüm kaynakları tüketime yönlendiriyor.

'DOOM SPENDER' DAVRANIŞININ TEMEL NEDENLERİ NELERDİR?

Bu davranışın altında hem psikolojik hem de ekonomik etkenler yatıyor. Psikolojik açıdan bakıldığında bireyler, "şimdi harcamazsam sonra bu imkâna sahip olamayabilirim" ya da "fiyatlar daha da artacak, almazsam zararda olurum" gibi bir motivasyonla hareket ediyor. Özellikle belirsizliklerin tetiklediği kaygı ve güvensizlik duygusu, tüketim davranışını hızlandırıyor.

Mahfi Eğilmez Uyarmıştı, Alışveriş Yaparken Bir Kez Daha Düşünün! Türkiye’de de Giderek Çoğalıyor - Resim : 1

MAHFİ EĞİLMEZ AÇIKLAMIŞTI

Ekonomik faktörler açısından ise enflasyon beklentileri, gelecekteki fiyat artışlarından kaçınma isteği ve paranın zamanla değer kaybedeceği algısı, bireyleri anlık tüketim kararı almaya yönlendiriyor. Mahfi Eğilmez, X (eski Twitter) platformunda yaptığı bir paylaşımda bu durumu şöyle özetlemişti:

“Son dönemde "doom spender" deyimi çok kullanılır oldu. Geleceğe ilişkin umudu olmayan, tasarruf ederse bir işe yaramayacağını düşünen, o nedenle eline geçen bütün parayı tüketime harcayan insanları tanımlıyor”

Son dönemde "doom spender" deyimi çok kullanılır oldu. Geleceğe ilişkin umudu olmayan, tasarruf ederse bir işe yaramayacağını düşünen, o nedenle eline geçen bütün parayı tüketime harcayan insanları tanımlıyor. Henüz bu deyim ortada yokken 2023'de yazdığım yazıda konu ettiğim…
— Mahfi Eğilmez (@mahfiegilmez) January 17, 2025

DÜNYA’DA 'DOOM SPENDER' EĞİLİMLERİ ARTIYOR

Türkiye'de artan enflasyon, sürekli değişen fiyatlar ve ekonomik istikrarsızlık, bireylerin “doom spender” davranışına yönelmesini hızlandırıyor. Örneğin, temel gıda maddelerinden elektronik cihazlara kadar birçok ürün için “şimdi al, yoksa daha pahalı olacak” anlayışı hâkim. Bu durum, bireylerin hem tasarruf oranlarını düşürmesine hem de tüketim harcamalarını artırmasına yol açıyor.

Dünya genelinde de benzer eğilimler gözlemleniyor. 2020’deki pandemi sürecinde pek çok ülkede bireyler, gıda ve temizlik ürünlerinden lüks tüketime kadar geniş bir yelpazede harcamalarını artırdı. Ancak bu tür dönemlerde artan tüketim, yalnızca bireylerin ekonomik güvenliğini tehdit etmekle kalmıyor; aynı zamanda finansal sistemde dengesizlikler yaratıyor.

Mahfi Eğilmez Uyarmıştı, Alışveriş Yaparken Bir Kez Daha Düşünün! Türkiye’de de Giderek Çoğalıyor - Resim : 2

DOOM SPENDİNG’DEN KURTULMANIN YOLLARI

“Doom spender” davranışı kısa vadede bireyler için rahatlama sağlasa da uzun vadede finansal kırılganlık yaratabiliyor. Tasarruf oranlarının düşmesi, bireyleri gelecekte ekonomik olarak daha savunmasız bir konuma itiyor. Bunun yanı sıra, tüketimin artması talep kaynaklı enflasyonu daha da körükleyerek ekonomik istikrarı sarsabiliyor.

Eğer doom spending alışkanlıklarınızı bırakmak istiyorsanız, aşağıdaki önerileri değerlendirebilirsiniz:

Kart bilgilerinizi silin: Favori alışveriş sitelerinizde kayıtlı kart bilgilerinizi kaldırarak hızlı alışveriş yapma ihtimalinizi azaltabilirsiniz.

Bildirimleri kapatın: Mağazalardan gelen e-posta ve kampanya bildirimlerini iptal ederek gereksiz alışveriş yapma dürtünüzü kontrol altına alabilirsiniz.

24 saat kuralını uygulayın: Yeni bir şey almak istediğinizde, harekete geçmeden önce 24 saat bekleyin. Bu süre, duygusal kararların önüne geçmenize yardımcı olabilir.

Harcamalarınızı analiz edin: Ne zaman ve hangi duygusal durumda alışveriş yaptığınızı not alın. Bu farkındalık, kontrolü ele almanızda önemli bir adım olabilir.

Alternatif aktiviteler bulun: Alışveriş yerine sizi mutlu eden bir hobiyle ilgilenmek ya da sevdiklerinizle vakit geçirmek, stresle başa çıkmanın daha sağlıklı bir yoludur.