İşte çocukların hayatını kolaylaştıran robot elin hikayesi

Çocukların hayali kahramanları mekanik ellerde hayat buluyor.

Eli veya parmağı olmayan çocukların hayatlarını kolaylaştırmak için 3 boyutlu yazıcıyla protezler tasarlayan Zeynep Karagöz, eğlenceli üretimlerle çocuklara özgüven aşılıyor ve sosyalleşme imkânı sağlıyor.

Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Mimarlık Bölümü mezunu Karagöz, ABD merkezli uluslararası iyilik hareketi olan Enabling The Future (Geleceği Yapabilmek) ekibinden ilham aldı.

Birgün'den Dilara Şimşek'in haberine göre; Bu iyilik hareketini Türkiye'ye uyarlayan Karagöz, ilk robot eli, 2014'te matbaada çalışırken 4 parmağını kaybeden 17 yaşındaki Mehmet Ali Toprak'a yaptı. Bu sosyal sorumluluk projesine talepler arttıkça bir sivil toplum ağına dönüşen iyilik hareketi, 2017 yılında ‘Robotel Türkiye Derneği’ oldu.

Robotel’in hikâyesini Zeynep Karagöz anlattı.

► Robotel projesi ne zaman ve nasıl ortaya çıktı?

Bizler -eşim Serdar Okumuş ve arkadaşımız Hakan Pakten ile birlikte- tasarım ajansımızda kalıcı ve geçici deneyimler üretirken, 3 boyutlu yazıcı teknolojisi kullandığımız çeşitli teknolojilerden biri oldu. Türkiye’de bu teknolojiye ilgi duyup kurcalayarak ciddi bir bilgi deneyim biriktiren ilk ekiplerden biri olduk. Süreç içerisinde de insanlara bu devrimsel üretim tekniğinin insan hayatını nasıl değiştireceğini anlatmak için proje arayışı içindeydik. Çünkü basılan biblo, telefon kılıfı gibi modeller gerçekten bir insanın yaşam kalitesini, biçimini değiştirecek ürünler değildi. Araştırmalarımız sırasında, o sıralarda yeni kurulmuş olan Enable The Future isimli bir gruba rastladık. 2014’te yaklaşık 500 kişiden oluşan; imkân, emek, zaman ve kaynaklarını, ihtiyaç sahibi olanlara açık kaynak tasarımlarla mekanik eller yapmak üzere Google Plus üzerinde bir araya gelen bir gruptu. Tam da 3 boyutlu yazıcı teknolojisinin kişiye özel üretim avantajını bir sosyal faydaya dönüştürdükleri için bizler de ‘İşte budur!’ diyerek denemeye giriştik. İlk eli yapmadan önce çok sayıda deneme yaptık elbette.

Yaptıklarımızı da kaynak dosyaları, videoları, dokümanları ile birlikte robotel.org diye bir site açıp Türkçe olarak yayımladık. Hazır tasarımlar açık kaynak, ‘herkes yapabilsin’ dedik.

► Bir projeyken derneğe nasıl dönüştü?

İlk Robotel ile basında da yer aldıktan sonra işimize döndük. Ancak zamanla vakalar başvurmaya başladı. Elimizden geleni yapmaya niyetli olmamıza rağmen özellikle şehir dışından gelen başvurulara ulaşamıyorduk. Forumlar, sosyal medya ve benzeri araçlarla o talebi karşılayacak gönüllülere ulaşınca, Robotel Türkiye gönüllü ağını kurmaya karar verdik. İlk çocuk vakamızı 2015 sonu Yağmur ile yaptık. O günden bugüne 100’den fazla kardeşimize gönüllülerimizin desteği ile 3D yazıcıları kullanarak ücretsiz mekanik eller yaptık. Türkiye’nin her yerinden gelen gönüllü başvuruları ile bugün 3 bin kişiye ulaştık; sistemde de yaklaşık 600 3D Yazıcı oldu. 2017 yılında Sabancı Vakfı tarafından ‘Fark Yaratanlar’dan biri seçilmemiz bir sivil toplum örgütü haline gelmemize vesile oldu; resmi bir dernek haline geldik.

► Nasıl tepkiler ve dönüşler aldınız?

Çocukların seçtikleri temalarda tasarım yapmak için iletişime önem verdik. İlk tanıştığımızda daha çekingen ve sessiz olan kardeşlerimize örnek eller, 3 boyutlu yazıcıları ve onlardan basılmış başka objeleri de göstererek sohbet etmeye başladık. Böylelikle hem beklentilerini doğru seviyede tutmaya ve hem de hayal ettikleri kahramanları, temaları anlamaya çalıştık. Genellikle Robotel takan kardeşlerimizin adaptasyonu hızlı oluyor. Hem çocukların kolay öğrenme becerileri hem kullanılmayan kol kaslarındaki erimenin henüz fazla olmayışı hem de sağ ve sol beyin gelişiminde henüz dengenin bozulmamış olması mekanik elin çalışmasını kolay kavramalarına yardımcı oluyor. Taktıktan hemen sonra ilk yarım saat içinde nasıl kullanacaklarını deneyerek anlıyorlar, bizler de bu sırada yardımcı oluyoruz. Pek çok kardeşimizden evde kullanırken, okuldan, havuzdan ve benzeri yerlerden Robotel ile ilgili resimler, hikâyeler aldıkça onların mutluluğuna ortak oluyoruz.

► Bir Robotel'in yapımı ne kadar sürüyor?

Bir Robotel yapım sürecini net olarak ifade etmek çok zor, çünkü

***

ÜCRET TALEP EDİLMİYOR

► Sadece çocuklar için mi mekanik el üretiliyor? Herhangi bir ücret talep ediyor musunuz?

Gönüllülerden oluşan bir ekibiz. Ücret talep etmiyoruz. Bize başvuran yetişkinler de oluyor. Ancak yetişkinlerin hem proteze erişimi bir şekilde olabiliyor ve de beklentileri farklı olabiliyor. Bu nedenle birkaç noktayı altını çizerek ifade etmeye çalışıyoruz başvuranlara şunları söylüyoruz: Bu mekanik eller yetişkin bireylerin estetik kaygılarını gidermeyebilir. Nihayetinde 3 boyutlu yazıcıdan çıkan plastik, oyuncak görünümlü bir malzeme. Yani ten gibi görüntüsü, hissi yok. Komplike hareketleri yapamıyor. Düğme iliklemek gibi her parmağın farklı çalıştığı işlevleri ancak biyonik / elektronik eller yapabiliyor. Robotel ise robot gibi görünüyor ama robotik değil. Yani sadece kavrama hareketini yapabiliyor. Yetişkinler zor da olsa proteze ulaşabiliyor. Ama çocukların böyle bir şansı yok. O yüzden her zaman onlar öncelikli. Tüm bu maddeleri sıraladıktan sonra yine de isteyen yetişkinleri sırada çocuklardan sonraya alabiliyoruz. Yani hayır demiyoruz ‘ama’ diyoruz.

Bir de özellikle bilgisayar kullanan, tasarıma da meraklı olan genç arkadaşlarımızı kendi Robotel tasarımlarını yapmaya teşvik ediyoruz. Baskı ve diğer süreçlerde yardımcı olarak genç yetişkinlere kendi Robotel’lerini yapabileceklerini göstermiş oluyoruz. Böyle birkaç vakamız halen ellerini kullanıyor.