6-7 Eylül'ün tanıkları anlatıyor: 'Adnan bu muydu yapacağın?'
6-7 Eylül 1955'te İstanbul ve İzmir'de azınlıkların yaşadığı muhtelif semtlere saldırılar düzenlendi.
Dönemin Özel Harp Dairesi Başkanı emekli Orgeneral Sabri Yirmibeşoğlu’nun, “Başarılı bir özel harp işidir” şeklinde tanımladığı ve Rum, Ermeni ile Yahudi yurttaşlara yönelik saldırıların yapıldığı 6-7 Eylül olaylarının üzerinden 63 yıl geçti.
O gün, radyolar 5 dakika arayla aynı bülteni geçiyor, gazeteler yıldırım baskı çıkarıyor ve sonradan gerçek olmadığı anlaşılan o haber dilden dile dolaşıyordu:
HAVRA; YAKILDI, YIKILDI, YAĞMALANDI
Binlerce insanın 'ya malınız ya canınız' nidalarıyla sokağa döküldüğü, tekbir çekerek saldırdığı ilk adres Şişli Haylayf Pastanesi oldu. Devamında Beyoğlu, Kurtuluş, Bakırköy, Balat, Fener, Samatya gibi azınlıkların yaşadıkları bölgelere saldırılar başladı. Evler, dükkanlar, hanlar, kiliselere saldırıldı.
Çok sayıda kilise, havra yıkıldı, yakıldı, yağmalandı. Türk kaynakları 11 kişinin öldüğünü söylerken Yunanistan 15 kişinin öldüğünü duyurdu. Gayriresmi rakamlara göre 300 kişi yaralanmıştı. Balıklı Rum Hastanesi'nin kayıtlarında 60 kadın tecavüzden tedavi görmüştü. Resmi kaynakların 5300 olarak gösterdiği rakam tahrip edilen binalardı. Mezarlıklara saldırılmış, kemikler mezarından çıkarılmış, haçlar yakılıp yıkılmıştı. O dönemin tanıkları papazların sünnet edildiğini anlatıyor bunu Türklüğün ve Müslümanlığın kanıtı olarak yorumluyorlardı.
“DÜN MALINIZ BUGÜN CANINIZI"
1955’te 17 yaşında olan İlias Koulouridis o günleri T24’ten Melika Çapan'a anlattı. Koulouridis, o gün olayların olacağı duyulunca saat 5 gibi işten eve gönderildiğini belirterek, “Karaköy’den çıktım, 6 gibi Yeniköy’e gittim. Yeniköy’de 39 dükkan vardı, 32’si azınlıklara aitti. 32’sini de tamamen tahrip ettiler” dedi.
Koulouridis, “Saat gece 1:00’e kadar devam etti Yeniköy’de. O eli sopalı adamların dükkânlara saldırdıkları anları unutamıyorum. İkinci günü işe gitmek için İstanbul’a geldim. Beyoğlu’na geldiğimde İstiklal Caddesi bir metre yükselmişti eşyalardan. O zaman felaketi farkettik” diye anlattı.
“Saat 11:00’de örfi idare kalkmıştı. İşe gitmek için çıkmıştı herkes sokağa” diyen Koulouridis şöyle devam etti:
“Artık ‘dün malınızı bugün canınızı’ laflarını duyuyorduk. Daha tedirgin olduk. Sonra saat 14:00’de örfi idare yeniden ilan edilince rahatladık.”
Gazeteci Nikos Manginas’ın 28 Haziran 2015’te söyleşi yaptığı Beyoğlu’nda bulunan Aya Triada Kilisesi’nin Muganisi olan (Kilise korosunda okuyucu) Konstandinos Mafidis’ olayın ertesinde dönemin Başbakanı Adnan Menderes ve Cumhurbaşkanı Celal Bayar’ın ziyaretlerini şöyle anlatıyordu:
“Celal Bayar kilisenin merdivenleri önünde duruyordu. Menderes’e döndü ve dedi kí; Adnan bu muydu yapacağın?”
Gazeteci Manginas, konuya ilişkin olarak “Kimse bu kadar büyük bir felaketin gerçekleşeceğini bilmiyordu, daha küçük çaplı darbeler olacağını düşünüyordu. Bayar bu kadar tahavvül edememiş olmamalı ki şaşkınlığını dile getirmiş” diye yorumladı.
“DÜKKANIMIZI HARAP ETMİŞLERDİ"
Eski İstanbul Başkonsolosu Aleksis Aleksandris, o gün annesi ve babasının evi açmak için İstanbul’a indiğini ve kendisinin babaannesiyle Heybeliada’daki evde kaldığını söyledi. Aleksandris, “İstanbul’a indiğimdeki görüntüyü unutamıyorum. Cihangir’deki evimize bir şey olmadı çünkü ev sahibimiz Müslümandı ama babamın Karaköy’deki dükkânı tahrip edilmişti” diye anlattı.
Aleksandris şöyle devam etti:
“Pazar günü ayin için ailecek Aya Triada Kilisesi’ne gittik. Kilise harap haldeydi. Sonra büyük bir kalabalık halinde oradan İstiklal Caddesi’nde bulunan Panaya Kilisesi’ne gittik. Beyoğlu harap haldeydi.”
“KARDEŞİM KANKAR İÇİNDEYDİ"
Atina’daki İstanbullular Derneği’nin arşivinden yayımlanan kayıtlara göre, Despina İsâkidou, 1955’te yaşadıklarını şöyle anlattı:
“11 yaşındaki kardeşim ‘soruyor ne oluyor?’ diye ‘belki yarın bizi katlederler’ dedim. Böyle cevap verince pencereden atladı ve kaçtı. Babam onun bütün gece aradı. Sabah buldular onu. Vurulmuştu; kanlar içindeydi, şoka girmişti.”
