Çaresizliğin fotoğrafı: ‘Süt taşınılan kamyonetlerde cenaze taşındı’

Kartal İlçe Afet ve Acil Yönetim Merkezi, Sivil Savunma Birliği’nden depremin etkilediği şehirlere giden 19 arama-kurtarma personeli ile görüşmek üzere ekibin Kartal’daki yerleşkesine gittik. Tek katlı, müstakil, birkaç ayrı bölümü olan prefabrik yapının bir bölümünde sorularımızı yanıtladılar.

Arama-kurtarma personelleri depremin ilk günü İskenderun, diğer 14 günde ise Hatay, Antakya’da görev aldı.

Ekip adına konuştuğumuz üç isimden biri, 13 yıldır sivil savunma uzmanlığı alanında çalışan arama-kurtarma birliğinde ekip lider yardımcısı olarak görev yapan Tarık Boyoğlu’ydu.

‘KORİDOR VE MERDİVEN BOŞLUKLARINA ULAŞMAK SAATLER SÜRÜYOR’

Boyoğlu, “Biz ilk çağrıyı aldığımızda daha afetin ne durumda olduğunu bilmeden yola çıktık. Bölgeye ilk girdiğimizde şok olduk” diye başlıyor sözlerine.

“Afet bilinci gelişmiş olsaydı insanlar kaçacak yerleri doğru seçebilirlerdi. Gece olan depremlerde ilk baktığımız yerler yatak odalarıdır, yatak odasına giriş çok kolaydır, çünkü aranızda bir dış duvar vardır. Koridor ve merdiven boşluğu tarafına gidildiği zaman ise süreç biraz daha hassaslaşır. O yüzden yaptığımız çalışma 8- 10 saat arasında sürdü. Bizim çalıştığımız çoğu enkazda insanlar koridorda, merdiven boşluklarındaydı. Merdiven boşluğunda ailesini kaybetmiş, onların yanında saatlerce bekleyen 9 yaşındaki bir çocuğa ulaşmamız 24 saatten fazla sürdü. Ayağı sıkıştığı için UMKE (Ulusal Medikal Kurtarma Ekibi Birimi) ekibi cerrahi operasyonu enkaz altında yapmak zorunda kaldı, ayağı kesildi. Onu engelleyen cansız bedeni ile önüne set olan diğer aile üyeleri vardı.”

‘TEK BİR TUZLAMA ARACI GÖRMEDİK, YOL SİVİL ARAÇ DOLUYDU’

Sivil Savunma Birliği’nde çalışan bir diğer arama- kurtarma personeli Mehmet Çetin Kartal ise deprem bölgesine karayolu üzerinden gittiklerini belirterek, “Normalde bu tür afetlerde yolun, sivil araç girişine kapatılması gerekiyordu. Sadece arama-kurtarma araçlarının, ambulansların, cenaze araçlarının girmesi ve benzer işlevsel araçların olması gerekirken şehir full sivil araç doluydu” diyor.

AFAD’ın belirlediği şekilde direk Sabiha Gökçen Havalimanı’ndan araçlarımızla birlikte kargo uçağı ile hareket edecektik. Bizim arama-kurtarma araçlarımız büyük olduğu için kargo uçağının giriş ölçülerine sığmayacağı ve alamayacaklarını bildirdiler. Bu yüzden karayolu ile devam ettik. Ankara-Niğde otoyolundan gittik, zaten güzergâh belli. İstanbul’daki bütün ekiplerin oraya gideceği belli iken o yol temizlenmemiş vaziyetteydi. Karla kaplıydı ve don vardı. Gidene kadar zaten çok uzun bir zaman kaybettik. “

Boyoğlu da tuzlama araçlarının olmadığını söylüyor:

“Kar nedeniyle yollar kapandı. Çok fazla arama-kurtarma ekibi yolda kaldı. İstanbul’dan, İzmir’den, diğer bölgelerden oraya bir akın vardı ama bir tuzlama, küreme aracı bile göremedik. Bu süre olmasaydı daha fazla hayata dokunabilirdik. Evet, biz AFAD’a bağlı bir akredite ekibiz ama derler ya ‘doğruyu söylemeyen dilsiz şeytandır’ diye, evet hayal kırıklığıydı bizim için.”

‘HALK CENAZESİNİ KENDİ DEFNETTİ, KAYIT TUTULMADI’

Arama- kurtarma personeli Kartal, cenazelerine ulaşamayanlar için ise şunları söylüyor:

“Normalde polis, asker enkazın yanında durur. O enkazın üzerine kimseyi çıkarma deriz, çıkarmaz. Böyle bir durum yoktu, kendi başımıza çalışıyorduk. Hocamdan (Ekip lider yardımcısı Tarık Boyoğlu) rica ediyorlardı, burada dinleme yapabilir misiniz diye… Biz başka sokakta dinleme yapmaya giderken, bütün kaldırımların üstü battaniyelere sarılmış cesetlerle doluydu, gelen, alan yoktu. Bazı cenazelerin başında kimse yoktu.”

Boyoğlu ise şunları ekliyor: “Ailenin tamamını kaybettiğiniz zaman kimseden bilgi alamıyorsunuz. Oradaki sistem şuydu: İhbar alıyorsunuz, ihbara gidiyorsunuz, işlem yapıyorsunuz, cansız bedene ulaşıyorsunuz. Bu ihbarın sonucunda iki kişi bulunmuştur, ne yapalım diye telefon açıyorsunuz, siz orayı bırakın, şuraya gidin deniyor. Siz bir cenazenin üstünü açıyorsunuz, bunu vatandaş da görüyor. Teyit işlemini onlar yapıyorlar ama o kadar çok vaka var ki, ekip az ve siz canlıya yönelmek durumdasınız. Orayı aileyle baş başa bırakıyorsunuz.”

‘VATANDAŞ KASALI ARAÇLARDA RİCA MİNNET CENAZESİNİ TAŞITTI’

Boyoğlu, yurttaşın cenazelerini defnetmek için kasalı araç sürücülerine rica minnet cenaze taşıttığını ise şu sözlerle anlatıyor:

“Hatta şunu söyleyebilirim, Hatay’da belki de arama-kurtarma ekipleri yüzde 30 enkazlara müdahale ederken, yüzde 70 enkaz müdahalesi vatandaşın kendisine kaldı. Vatandaş cenazesini alıp, hiçbir kurumla irtibat kurmayarak, köyde ya da başka bir yerde cenazesini defnetti. Sonrasında devletin kurumuna gidip, onu kayıttan düşürür mü, evraklarını alır mı almaz mı, bunu hemen yapabilir mi, bilemeyiz. Cenaze başlarında bekleyen insanlar gördük. Ne zamandır bekliyorsun diyoruz, 6 saattir diyor. Bulamıyor, yoldan geçen kasalı bir aracı çeviriyor, süt taşınılan kamyonetlerin arkasında vatandaş rica minnet cenazesini taşıdı.”

‘EMİR GELMEDİĞİ İÇİN ASKERİ PERSONEL DE ŞAŞKINDI’

Arama-kurtarma ekibi, askerin sahaya geç inmesinin sonuçlarından da bahsediyor:

Boyoğlu: “1999’da sahayı görmüştüm, kafamı her çevirdiğim yerde asker vardı. Van depreminde de jandarma dışında, kışladan çıkartılmış er, erbaşlar vardı. Van depreminde çalıştığımız bir bloğun üstünün temizlenmesi gerekiyordu, bir bakıyorduk, asker temizlemiş. Bazı konuştuğumuz askeri birimler oldu. Onlar da şaşkındı. Duyar duymaz hazırlanmışlar ama emir gelmediği için çıkamamışlar. Onlar da içten içe kendini parçalamışlar. Bu arada ilk iki gün asker, polis olmadığı için AFAD da yeteri kadar sahaya inmedi. Güvenlik önlemleri olmadığı için onlar da inmedi.”

‘AFAD BİZE MALZEMENİZ VAR MI DİYE SORDU’

Kartal Belediyesi’ne bağlı arama- kurtarma ekibi kendi araçları ile deprem bölgesine gittiği için ekipmanları beraberindeydi. Ekipman olmasaydı ne yapacaklardı peki?

Boyoğlu’nun yanıtı net:

“Hiçbir şey yapamayacaktık. Uçakla giden ekiplerle orada istişare yaptık. Kargo uçağına araçlar alındığında yakıtı boşaltılır, bölgeye indikten sonra yakıt takviyesi yapılır ama bunda bile çok büyük sıkıntılar yaşamışlar. Yakıt olmadığı için ekipmanları ile bir kere bölgeye giriş yapamamışlar. Kimisi uçakla gitmiş ama karayolları ile araçlarını beklemek zorunda kalmış.

Bölgede sonuçta Adana ve Hatay AFAD merkezleri var, alet edevatın olduğunu düşünüyorsunuz. Öyle bir durum olmadı. Biz Hatay İl AFAD Müdürlüğü’ne girdiğimizde, oradaki yetkili bize, malzemeniz var mı diye sordu, iki araç malzememizle geldik dediğimizde herkes bir kolumuzdan bizi bir yere çekiştirdi. Çok acı bir tabloydu. Sayısız vatandaş ‘ailem enkaz altında, ses alıyoruz, lütfen gelin’ dedi. AFAD size başka bir görev veriyor, siz o göreve çıkarken kapıda başkaları önünüzü kesiyor, lütfen yardım edin diye…”

Mehmet Çetin Kartal:

“İş makineleri çalışırken şehrin tamamında benzin istasyonları kapalıydı. Benzin bitince iş makinesi, AFAD’dan benzin bekliyordu. Bunun gelmesi çok uzun süreler aldığı için iş makinelerinin çoğu o şekilde duruyordu. Hatay’da merkez dediğimiz ilçelerinin tamamında benzin istasyonları neredeyse 15 gün boyunca kapalıydı. 7-8 günden sonra Erzin ve İskenderun’da benzin istasyonları açıldı. Benzin bitmeye yakın Erzin’e, iki saatlik yola gidip, benzinimizi alıp, dönüyorduk.”

‘VATANDAŞA 50 KM UZAKLIKTAKİ AFAD’A GİDİP, ALET BULMASINI SÖYLEDİK’

Boyoğlu:

“Biri geldi, iki saat önce enkazdan ses duyduğunu söyledi. Dinleme yaptık, enkazın her köşesinden bağırdık, gerçekten ses alamadık, döndük. Ailesine belki uyumuştur, belki bayılmıştır dedik. Ne yapmam gerekir abi dedi. Dedik ki, Hatay AFAD’a git, telefonla yapma bu işi, oradaki yetkiliyi bul, benim sismik dinleme cihazına ihtiyacım ya da termale ihtiyacım var de ve almadan gelme. O enkazın başından ayrılmak durumunda kaldık, ertesi sabah vatandaşı gördük, gülümsüyordu. Sismik cihazı getirmiş, çok az da olsa bir ses almışlar, cihaz yakalamış o sesi. Hemen çalışma yapmışlar ve teyzeyi sağ çıkarmışlar. Biz ses alamadığımız her enkazın başındaki kişiye, telefonla bu işi çözemeyeceğini, buradan 40- 50 km öteye gidip, makineyi alıp, buraya getirmesi gerektiğini söyledik.

O kadar çok kişinin sesi gitmiş ki, artık sadece cihaz yakalıyordu. Değişik yöntemlerle kişiyi uyarıyorsunuz bunun cevabını da alıyorsunuz, durumunu öğreniyorsunuz ama ses gittiğinde işin içine sismik veya termal aletler giriyor. Bu da çok nadir arama-kurtarma ekiplerinde vardır. Keza bizde de vardı, çalışma sonucunda ana kartın yanmasından dolayı bizim elimizde çöp oldu.”

‘TELEFON IŞIKLARI İLE BİR ŞEYLER YAPILMAYA ÇALIŞILIYORDU’

Eş güdümlü ilerleyememeyi, koordinasyonsuzluğu sorduğumuzda ise şöyle yanıtlanıyor:

Boyoğlu: Türkiye AFAD Müdahale Planı’nda her şey dört dörtlüktür. Makineyi kullanacak insanın bile bir sürü yedeği vardır. Kâğıt üstünde bu iş halledilmiş gibi durur. Evet çok büyük bir alan ama yine de bir koordine bekliyorsunuz. Biz gittiğimizde AFAD’ın jeneratörü bile çalışmıyordu çünkü elektrik yoktu. Telefon ışıkları ile bir şeyler yapılmaya çalışılıyordu.

O kadar çok enkaz vardı ki, bir yerde çalışırken, başka bir yerden vatandaş, haklı olarak gelip, niye hepiniz burada çalışıyorsunuz, biriniz de bu tarafa gelin dediği için, biz İskenderun’da ekibi bölmek zorunda kaldık. Her enkazın başına iki kişi gönderdik ve vatandaşa da şunu söyledik, bu iki arkadaşımız sizle geliyor ama sizden ne istiyorsa, siz koşarak bu malzemeyi ulaştıracaksınız değil mi… Vatandaşın sağduyusu orada vardı, sağolsunlar. Bazen serzenişte bulundular, haklı olarak. Çünkü ortada sizden başka ekip yok.”

‘AFET BİLİNCİ ANAOKULDAN İTİBAREN KAZANDIRILMALI’

Bir diğer arama- kurtarma personeli, 2017 yılından bu yana sivil savunma uzmanlığında görev yapan, afet bilinci eğitmeni Ömer Can Erdoğan ise tüm bu acı tecrübelere ilişkin afet bilincinin anaokulunda başlatılması gerektiğini belirterek şunları kaydediyor:

“Afet boyutu dördüncü seviyedeydi. Bu seviye en üst seviyedir. Uluslararası çağrı yapıldı, yurt dışından ekipler çağrıldı. Koordinasyon konusunda sıkıntı çekilmesini ben buna yoruyorum. 7.2 büyüklüğünde deprem olduğu zaman peşine gelecek artçılar da 6.5 ile 7 arasında büyüklükte olacaktır. 9 saat sonra ikinci büyük depremin olması kötü bir tesadüftü ve plan dışıydı. Afet konusunda başından bu yana ‘eğitim’ diyoruz. Okullarda ders olarak verilmesi gerekiyor. Eskiden trafik dersi vardı, sivil savunma kulüpleri vardı. Bu alanda anaokulundan itibaren ders verilmesi gerekiyor.”

Boyoğlu:

“Çök, kapan, tutun nerde yapacağını bilemedi insanlar. İstinat duvarının yanında yapanı da gördük. Masanın altı mı, yanı mı, hala bu tartışılıyor. Bir kere oturduğunuz dairenin yapısına bakmanız gerekiyor, dış duvara yakın yerlerde olmaya özen göstermeniz gerekiyor, tabi buralarda pencereler, petekler var. Kitap dolusu bir dolap, altı kitap dolu baza, sizi kurtarır. Yıkıntı olduğu zaman o kitaplar ezilmeyeceği için ciddi anlamda size boşluk bırakacaktır. Dış duvara yakın bir yerde olduğunuz takdirde, eğer bina çökerse kendi imkanınızla bile kurtulabilirsiniz ya da ilk etapta ulaşılabilecek yerde olursunuz.”

‘TEK İSTEĞİ DÖRT YAKINININ CESEDİNİN ÇIKARTILMASIYDI’

Son olarak akıllarında kalan, hiçbir zaman unutamayacaklarını söyledikleri acılardan söz ediyorlar:

Boyoğlu: “Sevgi Parkı’na gittik. Sonra bir vatandaş geldi. Depremin ilk günü, ‘kendi binamda ailemi alıp çıktım ama şu gördüğünüz binada akrabalarım var’ dedi. Binaya baktığınızda iki katı çökmüş, yukarda üç katı yamuk duruyor. Öğretmendi kendisi. ‘Buraya gelen insanların moral motivasyonu, onların ihtiyaçlarını karşılamak için elimden gelen her şeyi yapıyorum ama o tarafa baktığımda dört cansız bedeni çıkartamadığım için içten içe kan ağlıyorum’ dedi. Bir tane iş makinesi, 13 gün boyunca oraya gelip o cenazeleri çıkartamadı mı? Tek istediği, o üç katın yıkılması ve enkazın içerisindeki cenazelerinin çıkartılmasıydı. Bütün sözlerin bittiği nokta. Daha kalkıp o adamı ne teselli edebilirsin ne de başka bir şey söyleyebilirsin.

‘CENAZELERİMİ BULDUM, ALLAH SİZDEN RAZI OLSUN’ DEDİ

İskenderun’da çalıştığımız ilk gün, arkadaşlarım yarı yıkık binada bir genç kardeşimizi çıkartmakla uğraşırken, uzaktan bir adam yavaş yavaş geldi ve sinir boşalması yaşadı. Ne istiyorsun benden dediğimde, ‘abi gel bir şuraya bak, bir alan var, orayı kır benim için, bu bana yeter’ dedi. Evin her bloğunu bulmuşlar, mutfak ve küçük oda tarafını göremedikleri için bizden destek istediler. Motosikletli arama-kurtarma ekibi vardı, onlarla beraber oraya gittik. Tehlikeli bir yerdi, hepimiz riski aldık. O kadar dolmuş ki vatandaş, acısı var çünkü. İstediği yerleri kırdık, baktık, araştırdık, bulamadık. Diğer binalara gitmek için geri döndük. İki saat sonra geldi, yine uzaktan geldiğini gördüm. Etrafı da kolluyorum, kaç arkadaşımız boşta, olmazsa bir daha gidelim diye… Yaklaştıkça ağlamaya başladı, doğrudan geldi sarıldı, ‘abi iki cenazemi buldum, Allah sizden razı olsun’ dedi. Hiçbir şey yapmadık oysaki, sadece onun dediği alanı kırdık, temizledik, araştırdık, orada olmadığını gördü. Binanın başka yerine bakarken ailesini bulmuş.

‘ORGANİZASYONUN BAŞINDAKİ İNSANLAR İŞİN EHLİ DEĞİLDİ’

Bir laf var, devlet ev sahibidir, hükümet kiracıdır. İstemediğin zaman kiracıyı değiştirirsin ama devlet hepimizin devleti. Çok imkân var, çalışamamasının tek sebebi hükümetin beceriksizliğiydi. Planda her şey var. Uydudan, termal sıcaklıktan buluruz, telefondan son yerinin tespitini yaparız falan… Hiçbiri yoktu. Çünkü organizasyonun başındaki insanlar işin ehli değildi. Takım tutar gibi parti tutmaktan vazgeçmemiz gerekiyor. Bu eksikliği kim yapıyorsa, bence çekip gitmesi lazım. Bütün ülkenin psikolojisi bozuldu ve hala ölenlere saygı yok.”

‘BİR AY SONRA GÜNDEM DEĞİŞECEK’

Afet bilinci eğitmeni Ömer Can Erdoğan, şu an herkesin panik havasında olduğunu, bu süreç geçtikten sonra ders çıkarılmadan her şeyin unutulma ihtimali olduğunu şu sözlerle ifade ediyor:

“Yine bu salonlar boş kalacak. 2014’ten beri kreşlerden yetişkinlere kadar eğitim veriyoruz. Afet olduktan sonra çok yoğun bir talep olur, İzmir depreminden sonra 15 gün telefonumuz susmadı. Her yerden eğitim talepleri geldi fakat 20 gün sürdü. Biz kendimiz okulları gezdik, eğitim almaları için dilekçe verdik. Bir ay sonra gündem değişecek, herkes kendi hayatına döndükten sonra unutacaktır.”