DİSK AKP'nin gündeme bile almadığı sosyal politikaları sıraladı: Çözüm önerileri getirildi

Devrim İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) Başkanlar Kurulu 6 Şubat’ta meydana gelen depremlerden en çok etkilenen kent olan Hatay’daki depremzedelerle dayanışmak için toplandı.

Başkanlar Kurulu toplantısı öncesi bir basın açıklaması yapan DİSK yönetimi Hatay’a yapacakları psiko sosyal destek merkezi hakkında bilgi verdi. DİSK Genel Sekreteri Adnan Serdaroğlu, deprem bölgesinde uzun zamandır çalışma yaptıklarını, “depremin yaralarını sarmak ve ülkeyi yeniden kurmak için Acil Sosyal Politika Talepleri”ni devletin ilgili yerlerine ilettiklerini ama hiçbir ilerleme sağlanamadığını söyledi. Bu talepleri yine dile getireceklerini söyledi.

Altı aydır Hatay’da psiko sosyal destek merkezi için bir çalışma yürüttüklerini söyleyen Adnan Serdaroğlu, projenin gerçekleşeceği arsanın belediye tarafından tahsis edileceğini açıkladı.

DİSK Başkanı Arzu Çerkezoğlu ise depremi unutmamak, unutturmamak, bugüne kadar yapılanları ve yapılamayanları irdelemek, kamuoyunun dikkatini yeniden deprem bölgesine çekmek için Başkanlar Kurulu’nu Hatay’da topladıklarını söyledi.

DİSK tarafından bir de alınması gereken sosyal politikalar konusunda acil önemler sıralandı.

'KONUTLAR HAZİNE TARAFINDAN KARŞILANSIN'

6 başlıkta hazırlanan talep ve öneriler şöyle sıralandı:

Gelir desteği talebi: DİSK, deprem sonrası yayımladığı politika belgesinde, tüm depremzedelerin gelir kayıpları ve yoksullaşmalarına karşı ayrı bir gelir desteğinin acilen yaşama geçirilmesini, bu desteklerin tek seferlik olmamasını ve insanca yaşanabilecek bir tutarda olmasını savundu.

Uygulama: AFAD aracılığı ile deprem felaketi sebebiyle evleri yıkılmış, acil yıkılacak, ağır ve orta hasarlı ile az hasarlı olarak zarar görmüş afetzedelere hane başına 10.000 TL tutarında destek ödemesi yapıldı. Destek yardımı tek seferlik yapılmasının yanında Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Hasar Tespit Ekipleri tarafından verilecek ön koşula bağlı olarak uygulandı. Öte yandan depremin üzerinden aylar geçmesine rağmen hasar tespit işlemleri bitmiş olmasına rağmen 10.000 TL’lik nakit desteği alamamış depremzedeler söz konusu.

Hane faturalarının silinmesi talebi: DİSK’in acil sosyal politika önlemleri arasında “Depremzedelerin elektrik, su, doğalgaz ve iletişim fatura borçları silinmelidir. Depremzedeler bu hizmetlerden bedelsiz yararlanmalıdır” bulunuyordu.

Uygulama: 21 Mart 2023 Salı günü yayımlanan 137 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (CBK) ile olağanüstü hal kapsamında, konuyu ve/veya işyeri yıkılan, acil yıkılacak, ağır veya orta hasarlı hale gelen elektrik ve/veya doğalgaz abonelerinin ödenmemiş tüketim bedellerinin Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı bütçesinden karşılanmasına karar verildi. Aynı gün yayımlanan 6974 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile bazı depremzedelerin elektrik ve doğalgaz faturaları 3 ay süreyle ertelendi ancak bu depremzedelerin borçları saklı tutuldu ve Haziran 2023 itibarıyla depremzedelerden talep edildi.

Borçların ve kredilerin silinmesi talebi: DİSK deprem sonrası “Depremzedelerin vergi borçları ile kredi kartı ve ihtiyaç, konut ile taşıt kredi borçlarının silinmesini” talep etti.

Uygulama: 14 Şubat 2023 tarihli Resmi Gazete’de yer alan 6789 sayılı Cumhurbaşkanı Kararı ile deprem bölgesinde bulunan bazı illerdeki esnaf ve sanatkarların Halk Bankası’na olan kredi borçları 6 ay süreyle ertelendi. 4 Ağustos 2023 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 7470 sayılı CBK ile 6 ay daha ertelendiği duyuruldu. Karar yalnızca esnaf ve sanatkarları kapsamakta ve kararda borçların silinmesi değil ertelenmesi söz konusudur. 28 Temmuz 2023 tarihli Resmi Gazete’de yer alan Hazine ve Maliye Bakanlığı Gelir İdaresi Başkanlığı tarafından yayımlanan tebliğ ile “deprem tarihi itibarıyla kayıt ve tescilli olan taşıtlar, deprem nedeniyle yıkılan veya ağır ya da orta hasarlı hâle gelen binaların maliklerine ait taşıtlar, depremlerde ağır hasar görerek kullanılamaz duruma gelen taşıtlar ile deprem nedeniyle eşi veya birinci derece kan hısımlarından birini kaybeden mükelleflere ait taşıtlar ek motorlu taşıtlar” vergiden muaf tutuldu. Ancak diğer depremzedelerin motorlu taşıt vergisi ertelendi. Böylece depremzedelerin kredi ve vergi borçları silinmedi, yalnızca ertelendi.

İşten çıkarma yasağı talebi: DİSK’in “depremden zarar görmüş işçilerin korunması için derhal işten çıkarma (fesih) yasağı getirilmelidir” talebini gündeme getirdi.

Uygulama: 22 Şubat 2023’te yayımlanan 125 sayılı “Olağanüstü Hal Kapsamında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Alanına İlişkin Alınan Tedbirlere Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi” ile yürürlüğe kondu. CBK ile getirilen fesih yasağı 4857 sayılı İş Kanunu’nun 25.maddesinin birinci fıkrasının 2 numaraları bendinde yer alan ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri sebepler fesih yasağı kapsamının dışında bırakıldı. CBK ile fesih yasağı eksik düzenlendi; işçilerin depremden dolayı işe gidememeleri açık bir biçimde düzenlenmeliydi. DİSK’in de kamuoyuna açıkladığı üzere işçilerin ve arama kurtarma ve destek için bölgeye gidenler dahil olmak üzere deprem sebebiyle işe gidememek meşru mazeret niteliğinde olup fesih konusu yapılamaz. Fesih yasağı istisnasız uygulanmalıydı. Fesih yasağına aykırılık halinde işverenlere öngörülen asgari ücret tutarındaki idari para cezası caydırıcılıktan uzaktır.

Kısa çalışma ödeneği talebi: DİSK’in çalışma yaşamına ilişki diğer taleplerinden biri “kısa çalışma ödeneği ön koşulsuz verilmelidir” şeklindeydi.

Uygulama: Bu talep oldukça eksik ve sorunlu bir biçimde uygulandı. 125 sayılı CBK ile deprem bölgesinde kısa çalışma ödeneği uygulaması başlatıldı ancak yararlanma koşullarında bir değişiklik yapılmadı. Kısa çalışma ödeneğinden yararlanma koşulları olan 120 gün sigortalı olma ve son üç yılda en az 600 gün prim ödemiş olma koşulu korundu.

Aynı CBK ile getirilen bir diğer uygulama ise nakdi ücret desteği oldu. CBK ile yapılan düzenlemede nakdi ücret desteği, işsizlik ödeneği ve kısa çalışma ödeneğinin alt sınırına eşitlendi. Yapılan düzenleme ile işsizlik ödeneğinden yararlanamayanlar için günde 133,44 TL (ayda 3.972 TL) nakdi ücret desteği (NÜD) uygulanması öngörüldü. 600 gün ve daha fazla primi olan işçilerin kısa çalışma ödeneği ve işsizlik ödeneği 7.945 TL’yi bulurken daha az gün ve primi olan işçiler sadece 3.972 TL ile geçinmek zorunda bırakıldılar. Öte yandan bu destekler asgari ücretin çok altında kaldı.

Kira ve ev eşyası desteği talebi: DİSK’in yayımladığı bir diğer sosyal politika önlemi konutu yıkılan ve oturulmayacak derecede zarar görenler ile deprem bölgesinden uzaklaşarak farklı şehirlere yerleşen depremzedeler için yeterli kira ve ev eşyası desteği sağlanmasına ilişkindi.

Uygulama: Haneleri oturulamaz hale gelmiş ev sahibi ve kiracı depremzedelere “AFAD Afetzede Barınma Desteği” aracılığı ile kira yardımı desteği uygulandı. Bu destek kiracı depremzedeler için 12 ay geçerli olmak üzere 3.000 TL ve ev sahibi depremzedeler için ise 12 ay geçerli olmak üzere 5.000 TL olarak belirlendi. Ev kiralarının ve fiyatlarının son dönemlerde oldukça artması sebebiyle 3.000 ile 5.000 TL yetersiz bir destek miktarı oldu.

Konutların Hazine tarafından karşılanması talebi: DİSK’in acil sosyal politika önlemleri arasında yer alan barınmaya ilişkin bir diğer talep “Çeşitli nedenlerle DASK yaptırmamış depremden zarar gören konutların DASK kapsamında sayılması ve kalıcı deprem konutlarının DASK ve Hazine tarafından finanse edilmesiydi.

Uygulama: Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı tarafından 17 Temmuz 2023’te deprem bölgesinde başlatılan proje için Bakanlık tarafından yerinde değiştirilecek konutlara 500 bin TL hibe ve 500 bin TL kredi; işyerlerine ise 250 bin TL hibe, 250 bin TL kredi verileceği; kredilerin 2 yılı ödemesiz 10 yıl vade ve faizsiz olarak kullandırılacağı belirtildi. Böylece depremzedelerin yeniden yapılacak konutları Hazine tarafından finanse edilmedi ve depremzedeler borçlandırıldı.

Eğitime ilişkin talepler: DİSK depremin ardından yayımladığı sosyal politika önlemleri belgesinde “uygun ders alanı tahsis edildikten sonra deprem bölgesinde eğitim-öğretimin sürdürülmesini” ve “uzaktan eğitime geçmeye zorlanan üniversite öğrencilerinin öğrenimlerine örgü olarak devam etmesinin sağlanmasını” savunmuştu.

Uygulama: Depremin ardından ülke genelinde tüm okullarda 13 Şubat 2023’e ve depremden etkilenen 10 ilde ise 20 Şubat 2023’e kadar ara verildi. Ardından Kilis, Diyarbakır ve Şanlıurfa’da okullarda eğitim öğretim 1 Mart’ta; Malatya, Hatay, Adıyaman ve Kahramanmaraş’ta kimi ilçelerde 27 Mart 2023’te başladı. YÖK ise depremin ardından eğitim öğretimin uzaktan sürdürülmesine karar verdi.

DİSK’in talep ettiği kapsamlı sosyal politika önlemlerinin yalnızca bir kısmı ve eksik biçimde hükümet tarafından uygulandı. Depremzedeler ve deprem bölgesi için alınan sosyal politika önlemlerinin ise oldukça eksik ve yetersiz biçimde uygulandığını söylemek mümkündür.

DİSK’in deprem sonrasında acil sosyal politika önlemlerinin önemli bir kısmının ise hükümet tarafından gündeme alınmamış ve uygulanmamıştır. Depremin yaralarını sarmak ve ülkemizi yeniden kurmak için kapsamlı sosyal politikalara ihtiyaç vardır.

AKP'NİN GÜNDEME BİLE ALMADIĞI SOSYAL POLİTİKALAR

AKP iktidarının gündeme dahi almadığı sosyal politikalara ilişkin DİSK’in önerileri de şöyle sıralandı:

· Özellikle Tek Seferlik Yardım, Afet-Acil Durum Yardımları ve Barınma Yardımlarında, başvuru sahibi depremzedelerin durumlarına ilişkin ihtiyaç tespiti ölçütleri askıya alınmalı, ödeme tutarları artırılmalıdır.

· 5510 sayılı Yasa’nın ilgili hükümleri kapsamında olmayan depremzedeler için ölüm ve yaralanmalara bağlı olarak oluşan engellilik halleri nedeniyle yapılan sosyal yardım başvurularında ihtiyaç tespiti ölçütleri askıya alınmalıdır.

· Depremde hayatını kaybedenlerin hak sahiplerine prim ödeme ve çalışma süresi koşulları aranmaksızın ölüm aylığı bağlanmalıdır.

· Deprem sebebiyle meslekte kazanma gücünün en az yüzde 60’ını kaybedenler prim ve sigorta süresi şartı aranmaksızın malul sayılmalı ve bu kişilere malullük sigortasından aylık bağlanmalıdır.

· Çalışma gücündeki kayıp oranı yüzde 40-59 olan depremzedelere yaş şartı aranmaksızın emeklilik hakkı tanınmalıdır.

· Sakatlanan depremzedelere sürekli iş göremezlik ödeneği bağlanmalıdır.

· Asgari ücretten düşük olan tüm emekli aylıkları asgari ücret düzeyine çekilerek depremin emekliler üzerindeki ekonomik etkisi hafifletilmelidir.

· Çeşitli nedenlerle işten ayrılmak isteyen depremzedelerin kıdem tazminatı ödenmelidir.

· Afetle mücadele kapsamında yeni istihdam yaratılmalı ve işverenlere afetzede çalıştırma yükümlülüğü getirilmelidir.

· İŞKUR deprem sebebiyle meydana gelecek işgücü hareketliliğini izlemeli, uygun programlar oluşturmalıdır.

· Depremzedeler için depreme dayanıklı, güvenli ve temel şehircilik ilkelerine dayalı yeni yerleşim yerleri inşa edilmelidir. Depremlerin felakete dönüşmesini önleyici bir imar programı ve uygulaması yapılmalıdır.

· Kalıcı, depreme dayanıklı ve insani koşullara sahip konutlar inşa edilinceye kadar depremzedeler için insani geçici barınma koşulları sağlanmalıdır.

· Güvenli konutlar oluşturuluncaya kadar depremzedeler geçici olarak konaklama tesisleri ile uygun kamu tesislerine yerleştirilmeli, KYK yurtlarında üniversite öğrenimine devam eden öğrenciler barınmaya devam etmelidir.

· Yıkılan kentlerin yeniden yapılması sürecine meslek odaları dahil edilmelidir.

· Enkaz kaldırma çalışmaları sırasında işçi sağlığı ve halk sağlığı kurallarına uyulmalıdır.

· 50 kişi ve üzerindeki bütün işyerlerinde arama ve kurtarma ekiplerinin kurulmasına ilişkin mevcut düzenleme etkin bir biçimde işletilmelidir.

· Depremden etkilenen, evini, yakınını kaybeden herkesin ücretsiz psiko-sosyal destek alması sağlanmalıdır.

· Kamu hizmetleri eşitsiz ve korunması gereken grupları odağına alarak yeniden organize edilmelidir.

· Depremzedelere yönelik hizmet sunumunda kadın görevlilerin olması gereklidir.

· Deprem sonrası tüm sağlık malzemesi ve hijyen ürünleri ücretsiz ve düzenli olarak dağıtılmalıdır.

· Deprem sonrası kurulan yaşam alanları kadın ve çocuk depremzedeler için güvenli olmalıdır.

· Deprem felaketi sonrası artacak bakım ihtiyacı kadınların üzerinden alınmalıdır.

· Deprem bölgesindeki çocuklara yönelik destek hizmetleri acilen oluşturulmalıdır.

· Çalışma hayatındaki kadın depremzedelere yönelik özel önlemler alınmalıdır.

· Deprem sonrası artacak yoksulluk nedeniyle çocukların uğrayabilecekleri şiddet ve istismara yönelik özel önlemler alınmalıdır.