Neden çamaşırhane? İşte kara para aklama deyiminin ortaya çıkışı

Kara paranın aklanması ve terörizmin finansmanının önlenmesine yönelik uluslararası standartlar koyan Kara Paranın Aklanmasının Önlenmesine Yönelik Mali Eylem Görev Gücü (FATF); tavsiyelerine kulak asmayan ülkeleri kara listeye, kısmen uyanları ise gri listeye alıyor.

Türkiye, 2021 yılı Ekim ayından bu yana kara para ile mücadelede gri listede yer alıyor.

Gri liste, Kara Paranın Aklanmasının Önlenmesine İlişkin Mali Çalışma Grubu (FATF) tarafında oluşturulan, kara para aklama ve terörün finansmanı konusunda eksiklikleri bulunan ve risk içeren ülkelerin yakın gözetim altında tutulması anlamına geliyor.

Bu yıl Mayıs ayında yayınlanan bir IMF araştırmasına göre, FATF gri listesi, bir ülkenin sermaye girişleri üzerinde büyük ve önemli bir etkiye sahip. Gri listede yer alan bir ülkenin ekonomik faaliyetleri de güven vermezken yatırımcılar bu ülkelerden kaçınıyor. Öte yandan uluslararası kuruluşların mali yaptırımlarından etkilenmek de mümkün hale gelebiliyor.

Ekonomik çıkar sağlamak için suç işlemenin en az insanlık tarihi kadar eski olduğu sanılıyor. Tarihi kalıntılarda da bu konuda bilgilere rastlamak mümkün. Örneğin MÖ 2025 ila 612 yılları arasında yaşayan Asurlulardan kalan tarihi kalıntı ve tabletleri inceleyen bilim insanları, Anadolu’ya ihraç edilecek mallar üzerinden devlete ödenecek vergilerden kaçmak isteyen tacirlerin sahte belgelerle gelirlerini gizledikleri bulgularını elde ediyor.

'Yasa dışı yollardan elde edilen gelir' olarak ifade edilen kara para da literatüre girmeden önce tarihsel olarak yazılı kaynaklarda kendine yer buluyor.

Yasa dışı yollarla elde edilen gelirin yasal yollardan elde edilmiş gibi gösterilerek ekonomik ve mali sisteme dahil edilmesi, diğer bir ifadeyle kara paraya meşruiyet kazandırılması ise kara paranın aklanması olarak tanımlanıyor.

Kara para aklama tabirinin kaynağı ise 1920'li yılların ABD'sinde bulunan sıradan bir çamaşırhane. O çamaşırhaneyi sıra dışı yapan şey ise tarihin en azılı suçlularından biri olarak kabul edilen Al Capone'a ait olması. Kurduğu mafya düzeni ve yasa dışı faaliyetlerinden elde ettiği geliri çamaşırhane işletmelerinden elde ediyormuş gibi gösteren Al Capone, kara para aklama kavramının da babası olarak kabul ediliyor.

Bu yöntemle başlangıçta arkasında hiçbir iz bırakmadığı için yargılanamayan Al Capone, "Hayatta kesin olan iki şey vardır; ölüm ve vergi" diyen Benjamin Franklin'i haklı çıkararak vergi kaçakçılığından yakayı ele verdi. Tüm bu olayların merkezinde çamaşırhanelerin bulunması ise literatüre parayı yıkamak/temizlemek/aklamak anlamlarına gelen 'Money Laundering' terimini kazandırdı.

Peki neden çamaşırhane? Çünkü çamaşırhaneler nakit olarak çalışır, bu nedenle mali takibi daha zordur. Verilen hizmetin fiyatı ve sayısı kayıtlarda kolaylıkla şişirilebilir. En önemlisi, büyük miktardaki kara parayı küçük miktarlara ayırarak ve işlemlere bölerek finansal sisteme yasal olarak çamaşırhanelere dahil etmek oldukça kolay.

Geçmişte çoğunlukla nakit formda el değiştirip dolaşıma sokulmaya çalışılan kara para, bugünün teknolojisiyle Twitch, TikTok gibi sosyal medya platformlarının yanı sıra blockchain üzerinde kendine yer buluyor. Dolayısıyla bugün 180'in üzerinde olduğu tahmin edilen kara para aklama yöntemlerini klasik ve siber olmak üzere iki gruba ayırmak mümkün.

Uluslararası arenada ve Türkiye'de suç olan kara para aklama için uygulanan çok sayıda yöntem var. Paravan işletmeler kurularak gelirin şişirilmesinin yanı sıra Türkiye'nin aşina olduğu hayali ticaret de bunlardan biri. Bu yöntemle ticari faturalar gerçekte olduğundan daha yüksek ya da daha düşük gösterilerek aradaki fark kadar kara paranın aklanması sağlanıyor.

Lüks yaşam da bunlardan biri. Yurt dışına kolayca çıkarılabilecek mücevher ve altın gibi ürünlere yatırım yapılarak veya gayrimenkul, hisse senedi ve bono gibi menkul değer ile antika satın alımları nakit olarak yapılarak kara para sisteme sokulabiliyor. Ancak alım-satım işlemlerinde büyük miktarda paranın nakit şekilde el değiştirmesi de denetim mekanizmasını tetikleyici bir etkiye sahip.

Yine geçmişte çok tercih edilen ancak gelişen denetim mekanizmalarıyla birlikte gözden düşen bir diğer yöntem 'Smurfing' yani parayı bölerek aklayan Şirinler yöntemi. Burada aklanmak istenen büyük miktardaki kara para, bildirim yükümlülüğünden kaçınmak için resmi sınır olarak belirlenen tutara bölünüyor ve bu tutar birden fazla kişinin hesabına farklı zamanlarda dikkat çekmeyecek şekilde yatırılıyor.

En bilinen yöntemlerinden biri de off-shore yani kıyı bankacılığı. Wikileaks sızıntıları sayesinde dünyanın varlığından haberdar olduğu birçok ada ülkesinin varlık sebebinin kara para aklamak olduğu düşünülüyor.

Geleneksel bankacılık sisteminin tabi olduğu denetim ve kurallardan bağımsız olarak kendine özgü ve hayli bağımsız bir finans sistemine sahip olan Cayman Adaları gibi off-shore merkezlerinde gelen paranın kaynağı sorulmuyor. Bu da onları bu suç için cazibe merkezi haline getiriyor.

Artan internet erişimiyle birlikte çeşitlenen dijital finansal araçlar, kara para aklayanların en büyük sorunu olan büyük miktarda nakit paranın fiziksel hareketini ortadan kaldırdı. İnternet bankacılığı, sanal kartlar, kolay transfer yöntemleri ve 24 saat erişim imkânı sayesinde kara para aklama, bir anlamda zamana ve mekana bağlı olmadan gerçekleştirilebilen bir eylem haline geldi.

İllegal bahis siteleri, online NFT müzayedeleri, e-ticaret siteleri kullanılarak düzenlenen bağış organizasyonları veya Twitch örneğindeki gibi çevrim içi satın alma şeklinde hali hazırda çok sayıda farklı siber para aklama yöntemi günümüzde kullanılıyor.