Diyarbakır Surları'nı kurtaran Fransız arkeoloğa vefa

Ferit ASLAN / DİYARBAKIR, (DHA) - Diyarbakır'ın merkez Yenişehir ilçesinde, kafe işletmecisi Mehmet Sevik (74), UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer alan Diyarbakır Surları'nı 88 yıl önce yıkımdan kurtaran Fransız arkeolog Albert Louis Gabriel'in fotoğraflarını iş yerinin duvarlarına astı. Gabriel'e vefa gösterdiğini belirten Sevik, "Diyarbakır, surdur; surlar olmasa Diyarbakır da olmaz" dedi.

Merkez Yenişehir ilçesinde, Dicle Nehri'nin kenarında kafe işleten Mehmet Sevik, Diyarbakır Surları'nın 88 yıl önce yıkılmasını engelleyen Fransız arkeolog, tarihçi ve gezgin Albert Louis Gabriel'in fotoğraflarıyla iş yerinin duvarlarını süsledi.

Köy Hizmetleri'nden 12 Eylül 1980 yılında emekli olduktan sonra kafe işletmeye başlayan Sevik, dükkanın duvarlarında fotoğrafları yer alan Gabriel'e vefasını anlatırken, "1974 yılında kahvede oturuyordum. Yan masada bir adam, kitap okuyordu. Kitabın kapağında Gabriel'in fotoğrafı vardı. Adam o kadar uzun okudu ki kitabı, merak ettim. Masasına geçerek, ne okuduğunu sordum. Okuduğu kitap Gabriel'i anlatıyordu ya da Gabriel'in bir kitabıydı. Adam dedi ki 'Diyarbakır'ın surlarını kurtaran Gabriel'dir'. İşte ben, o günden sonra bir daha unutmadım Gabriel'i; çünkü Diyarbakır surdur. Surlar olmasa Diyarbakır da olmaz" diye konuştu.

DÖNEMİN VALİSİNİN 'YIKIM' İSTEĞİNE GABRİEL ENGEL OLDU

Albert Louis Gabriel, 1883 yılında, Fransa’da doğup, Sorbonne Üniversitesi'nde Güzel Sanatlar ve Edebiyat okuduktan sonra Paris Üniversitesi’nde doktora yaptı. Gabriel, 1926 yılında Türkiye’ye gelerek, Darülfünun’da arkeoloji ve sanat tarihi dersleri verdi. Milli Eğitim Bakanlığı ile 1930'da anlaşarak, Mezopotamya’daki eserler hakkında araştırma yapmak üzere Hasankeyf’ten Van’a incelemelerde bulundu.

Eserlerin fotoğraflarını çeken, çizimlerini yapan ve metinler yazan Gabriel, 1930’lu yıllarda Diyarbakır'a geldi. Gabriel, dönemin valisi Faiz Ergun’un talimatıyla Dağkapı ile Mardinkapı arasındaki surların, "Sur içine hava girmiyor. Bulaşıcı hastalıklar yaygınlaşıyor. Hava sirkülasyonu olsun, diye surları dinamitliyoruz" denilerek, yıktırılmaya çalışıldığını gördü. Gabriel, Milli Eğitim Bakanlığı’na rapor yazarak, Diyarbakır Surları'nın tarihi ve arkeolojik açıdan paha biçilemez olduğunu belirtince, yıkım durduruldu.

​100 METRELİK SURLAR TOP ATIŞLARIYLA YIKTIRILDI

Fransız arkeolog Albert Louis Gabriel'in hazırladığı raporla yıkımına engel olduğu surların bir kısmı, tarih kitaplarına göre, 1930'lu yıllarda yıktırıldı. Dağkapı ile Urfakapı arasında yaklaşık 100 metre uzunluğundaki bölüm, o dönemde 'Şehir hava almıyor' denilip, yıktırılırken, Fransız arkeoloğun girişimiyle çalışmalar durduruldu. Yıkım, 100 metrelik alanla sınırlı kaldı.