Kürt seçmen ve dindarlık: HDP ile AK Parti seçmeni ayrışıyor mu?

Kurdish Studies Center (Kürt Çalışmaları Merkezi), Rawest Araştırma tarafından araştırması yürütülen “Kürtlerde Değerler ve Tutumlar Araştırması 2021” başlıklı raporunu yayınladı.[1] Doğu ve Güneydoğu bölgeleri ile İstanbul ve Adana dahil olmak üzere 11 ilde Türkiye’deki Kürt nüfusunu temsil eden araştırmada, 1369 kişi ile yüz yüze görüşme yapılırken, 50 kişi ile derinlemesine görüşmeler gerçekleştirildi. Bu yazıda araştırma bulgularına dayanarak dindarlık konusunda HDP ve AK Parti seçmeninin benzeştiği ve farklılaştığı konu başlıklarını ele alacağım.

Benzerlikler: Dindarlığın Kürt seçmende önemi

Kürt seçmen dindar kimliği ve özgürlük isteğini bir araya getirebilen en özgün gruplardan biri. Gerek Kürt siyasal hareketi gerek Kürtler arasında varlık gösterebilen diğer partiler Kürtlerin dindar kimliğine ilişkin söylem ve politikalarında duyarlı davranıyor. Beklendiği üzere araştırma sonuçları da Kürtler arasında en çok öne çıkan üç kimliğin sırasıyla Müslüman, demokrat ve özgürlükçü olduğunu bizlere gösteriyor.

Grafikte görüldüğü üzere Kürtler arasında Müslüman ve özgürlükçü, en baskın iki kimlik (%41 ve %36). Bu iki kimliği takip eden kimlikler de İslam ve özgürlük ile bağlantılı kavramlara işaret ediyor (dindar, demokrat, muhafazakar, Kürt hakları savunucusu, sosyal demokrat).

Benzerlikler: Dindarlığın Kürt seçmende anlamı

Kürtler arasında dindarlık halen güçlü. Araştırmaya göre katılımcıların nitelikli çoğunluğunda (üçte ikisiden fazlası) dindarlık iyilik yapmak, ahlaklı olmak, maneviyat gibi olumlu kavramlarla birlikte anılıyor.

Araştırmada katılımcılara dindarlığın çağrışımları açık uçlu olarak sorulmuş. Verilen yanıtlarda olumlu tonun ezici ağırlığı dikkat çekiyor. Olumlu çağrışımlar, olumsuzların neredeyse yedi katı (%70’e %10). İyilik, ahlak, maneviyat gibi dinin etik yönüne işaret eden çağrışımlar ilk sıralarda geliyor.

Benzerlikler: İnanç ve İbadet sıklığı

Dini inanç Kürt seçmen arasında yaygın bir fenomen. Allah’a inandığını söyleyen kişilerin oranı %86 seviyesine ulaşıyor. Allah inancı olan kişilerin oranı AK Parti’de %93, HDP’de %80’i buluyor.

HDP ve AK Parti arasındaki sol-sağ ayrışması, CHP ve AK Parti’nin tarihsel olarak temsil ettiği sol-sağ ayrışmasından farklı bir niteliğe sahip. CHP-AK Parti ayrışmasından farklı olarak gündelik yaşamda dindarlık seviyesi ve ibadet sıklığı bu ayrışmada temel farklılaştırıcı bir rol oynamıyor. Örneğin ibadet sıklığı CHP ve AK Parti seçmenlerini ayrıştırırken, HDP ve AK Parti seçmenleri bu konuda daha çok birbirine benzeşiyor. HDP’lilerin %80’inden fazlası ara sıra veya düzenli olarak namaz kılarken, düzenli namaz kılanların oranı HDP ve AK Parti seçmenlerinde benzer (%50’ye 44).

Farklılaşmalar: Mezhep ve Siyasi Tercih

Kürt seçmenlerin çoğunluğunun Şafii mezhebine mensup olduğu bilinir. Rawest bulguları bu genel kanıyı doğruluyor (%54.1). Bununla birlikte araştırma sonuçları Kürtlerin üçte birinin Hanefi olduğunu gösteriyor (%33.7).

Şafii-Hanefi farklılaşması parti tercihlerindeki farklılıklara paralellik gösteriyor. Kürtler arasında AK Parti’ye oy verenlerde Hanefiler çoğunlukta (%57-%38). HDP’liler arasında ise Şafiilerin oranı Hanefilerin neredeyse 4 katı (%65-%17).

Türkiye’de etnik Türk çoğunluğun Hanefi ağırlıklı olduğu göz önünde bulundurulduğunda, AK Partili Kürtler arasında Hanefilerin, HDP’li Kürtlerde Şafiilerin çoğunlukta olması sürpriz bir sonuç değil.

Aslında mezhepsel ayrışma bölgesel farklılığa da işaret ediyor. Kürtler ve Türklerin iç içe yaşadığı çeper illerde (Malatya, Şanlıurfa, Adıyaman) ve Kürtlerin göç ettiği Batı illerinde Hanefilik yaygınlaşıyor ve Türklerle kimliksel benzeşme düzeyi artıyor. Bunun sonuçlarından biri de siyasi tercihlerde Kürtler ve Türkler arasındaki farklılaşmanın azalması ve Sünni-Hanefi kimliği temsil eden AK Parti’ye yönelme eğilimidir.

Farklılaşmalar: Başörtüsü ve Siyasi Tercih

Siyasette kitlesel davranışın ayrışma cepheleri arasında en başat olanı görünür yaşam tarzı farklılıklarıdır. Tarihsel olarak, bu farklılıkların en bariz biçimde ortaya çıktığı alan ise kadınların dış görünüşü olageldi/olagelmiştir. Türkiye’de bunun örneği ise başörtüsü/dür.

Başörtüsü, namaz gibi kişinin kamusal alanda sergilemek zorunda olmadığı ibadetlerden farklı olarak kişiyi toplum nezdinde başörtülü olmayan kadınlardan ayrıştıran bir dini vecibe.

Başörtüsü, başörtülü kadınların diğer başörtülü kadınlarla hem kimliksel hem de dini-öğretisel benzerlik üzerinden ortak grup aidiyeti ilişkisi kurmanın önünü açan bir sembol olarak da düşünülebilir.

Türkiye’de başörtüsünün eski rejim tarafından toplumu dönüştürme konusunda aşılması gereken bir engel olarak görüldüğü düşünüldüğünde, başörtülü kadınların başörtüsü serbestiyetini savunan siyasi partilere yönelmesi kolaylıkla anlaşılabilir tercih olarak düşünülebilir. Araştırma verileri de başörtüsü ve siyasal tercihlerde ayrışma arasındaki paralelliği doğruluyor.

AK Parti’ye oy vereceğini söyleyen Kürtler arasında kadın katılımcıların %81’i başörtülü. Bu oran CHP’li Kürt kadınlarda %26’ya düşüyor. HDP’lilerde %44 seviyesinde. HDP başörtülü kadınlar arasında tercih edilebilir bir parti olsa da başörtüsü özgürlüğü ile özdeşleşmiş olan AK Parti’nin baskın olması anlaşılır bir bulgu.

Sonuç

Kürtlerin dindarlık ve özgürlükçülüğü birleştirebildiği gerçeğini araştırma sonuçları doğruluyor. Kürtler arasında dindarlık parti fark etmeksizin olumlu anlamlar ihtiva etmeye ve özgürlükle ilişkilenmeye devam ediyor. Dindarlık, inanç ve ibadet başlıklarında Türklerden farklı olarak AK Parti ve HDP tarafından temsil edilen iktidar ve muhalefet seçmenini ayrıştırmıyor. Bununla birlikte bölgesel farklılıklarla paralel olan Hanefi-Şafii mezhepsel ayrışması ile kadınların başörtüsü tercihi AK Parti ve HDP seçmenlerini farklılaştıran iki faktör olarak karşımıza çıkıyor.

[1] https://kurdish-studies.org/yayinlar/degerlervetutumlar/