Türkiye’de Cari Açık Neden Rekor Kırdı?
İktidar son dönemde ihracata dayalı ekonomi modeli izlediğini öne sürüyor. Türk lirasının döviz karşısında değer kaybetmesi bu model kapsamında stratejik bir hamle olarak sunuyor. Liradaki değer kaybının ithalatı azaltacağı, ihracatçılara avantaj sağlayacağı, ülke ekonomisine döviz girişinin önünün açılacağı ve üretim-ihracat odaklı ekonomi modelinin sürdürülebileceğini iddia ediyor. Düşük faiz politikası da bu çerçevede meşrulaştırılıyor.
İktidar medyasında, 2022 ilk çeyrekte (Ocak-Şubat-Mart) ihracatın 2021 yılının ilk çeyreğine göre %20.6 artarak 60 milyar 201 milyon dolara ulaşması, büyük bir başarı olarak lanse edildi. Ancak dış ticaret dengesi ve cari açık başlıklarında ortada bir başarının olmadığı çok açık. 2022 ilk çeyrekte ihracat %20.6 yükselse de, ithalat %42 artışla 86 milyar 607 milyon dolara ulaştı. Böylece dış ticarette cari açık son 8 yılın rekorunu kırarak 26 milyar 406 milyon doları buldu.
2018 sonrası dış ticaret dengeleri
2018 seçimlerinden sonra Brunson krizi neticesinde gelen kur şokuyla birlikte ithalat azalınca, dış ticarette cari açık azalma trendine girmişti. Çin modeli izlediğini iddia eden hükümet cari açığın düşmesini adeta kutlasa da ithalatın düşmesi aslında Türkiye ekonomisinde yaşandığı iddia edilen üretimci anlayışın bir sonucu değil, kur şokuyla ortaya çıkan durgunluğun bir neticesiydi. Hükümet cari açığın daralması ve üretime dayalı ekonomiyle büyüme iddiasında bulunsa da cari açığın daralması ekonominin küçülmesiyle yakından ilişkiliydi.
2018 yılının 2. Yarısından itibaren kur şokunun getirdiği maliyet bir yandan ithalatı zorlaştırırken, diğer yandan da ihracatçıların işini kolaylaştırdı. Pandeminin de etkisiyle piyasalarda durgunluk sürünce, ithalata yönelik talep azalmaya devam etti ve 2022’ye dek cari açık azaldı. Fakat cari açığın hiçbir çeyreklik döneminde kapanmadığını ve 2019 krizi sonrasında yeniden 10 milyar dolar sınırının üzerine çıktığını vurgulamak gerekir.
2022 Yılında Cari Açık
2022 yılının ilk 3 ayının rakamları incelendiğinde, dış ticaret dengeleri 2021’de yaşanan kur şokunu kaldıramamış görünüyor. Çeyrek bazlı (3 aylık) verilere göre Türkiye’de cari açık 2022 yılının ilk üç ayında son 8 yılın rekorunu kırdı. Ocak-Şubat-Mart döneminde ithalat ve ihracat arasındaki fark toplam 26,4 milyar doları buldu. Bu rakam 2014 Ocak’tan bu yana ölçülen en yüksek cari açık seviyesi.
Neden Cari Açık Yükseliyor?
Türkiye işgücü ve üretim kalitesi konusunda bir türlü atılım yapamayan bir ülke. Bugüne kadar iktidarlar seçim ekonomisini tercih ettikleri için hukuk, eğitim, teknoloji, tarım, maliye ve finans gibi alanlarda uzun vadeli yapısal reformlar konusunda sınıfta kaldılar. Türkiye bu yaklaşımın bedelini ithalata bağımlılık ve verimsiz üretim ile ödüyor. Bu kısır döngü içerisinde Türkiye’de kalıcı bir refah artışı sağlanamıyor.
Bunun yanında son dönemde yaşanan otoriterleşme, devletin yönetişim gücünü değil nepotizm ve ceberrutluğu artırdığı için, kaynakların doğru yönetimi sağlanamıyor. Türkiye bir yandan hukuk ve demokraside geriye gittiği için yabancı yatırımcıların adresi olmaktan çıkarken, yeni teknolojileri de ülkeye getiremiyor. Türkiye bir yandan hukuk ve demokraside geriye gittiği için yabancı yatırımcıların adresi olmaktan çıkarken, yeni teknolojileri de ülkeye getiremiyor. Ayrıca Türkiye artık beyin göçü veren, bunun karşılığında çevre ülkelerden ucuz iş gücü çeken, varlıklarını ve vatandaşlığını kar etmek amacıyla ucuza satan bir ülkeye dönüştü ve lig düştü.
Ülkelerin ihracatında yüksek teknolojiye dayalı ürünlerin payı, o ülkedeki refah ve yönetişim kapasitesini gösteren, bu faktörlerin çıktısını yansıtan önemli bir ölçüt. Ayrıca dış ticarette verimi artıran ve cari açığı artıya geçirebilen bir faktör.
Türkiye’yi Malezya, Kore, Meksika, Macaristan, Polonya ve Endonezya gibi 2000’li yıllarda benzer seviyede olduğu ülkelerle karşılaştırdığımızda, yüksek teknolojiye dayalı ihracatın payının diğer ülkelere nazaran %3 gibi çok düşük bir seviyede kaldığını görüyoruz. Türkiye’nin cari açık sorununu aşmak için katma değerli üretim yapabilen bir ülkeye dönüşmesi için önünde kat etmesi gereken uzun bir yol var.
