Siyasi partilerde defter kayıt ve belge düzeni

Son zamanlarda yeni Siyasi Partiler kuruluyor. Sık sık sorulan konularla ilgili siyasi partilerin defter kayıt tutma konusunda yapmaları gerekenlerin neler olduğu. Siyasi partilerin de vergi mükellefleri gibi olmasa da defter belge tutmak ve denetime tabi tutulmak gibi ödevleri bulunmaktadır. 2820 sayılı Siyasi Partiler Kanunu’nda “Tutulacak Defter ve Kayıtlar” Kanunun 60’ncı maddesinde düzenlenmiştir. Bu hükümlere göre; ’’ her kademedeki parti organları; üyelerini kaydetmek için üye kayıt defteri, kararlarını yazdıkları karar defteri, gelen ve giden evraklarını kayıt edileceği gelen giden evrak defteri, gelir ve giderlerini izledikleri gelir gider defteri ve demirbaşlarını kaydettikleri demirbaş eşya defteri tutmak zorundadırlar.’’ Siyasi parti genel merkezleri ve yerel örgütleri defter ve belge düzenleme işlemleri açısından aynı hükümlere tabidirler.

BELGELERİN DEFTERLERE KAYDI

Vergi mükelleflerinin aksine, siyasi partiler bütün defterlerin sayfaları ve kaç sayfadan ibaret oldukları teşkilatın bulunduğu ilgili seçim kurulu başkanı tarafından mühürlenir ve tasdik edilir. Üye kayıt defteri, mahalle ve köy esasına göre tutulur. Karar defteri, ilgili organın kararlarını, tarih numara sırası izleyecek şekilde tutulacaktır. Kararlar oylamaya katılanlar tarafından imzalanır. Kongrece alınan kararları da ihtiva etmesi gereken kongre tutanak özetleri, başkanlık divanı üyelerince imzalanır.

Parti organ ve kurullarınca tutulmasında fayda görülen diğer defterler, parti tüzük ve iç yönetmeliklerinde gösterilir.

Parti genel merkezinde üye kayıt defterlerinin özetinin nasıl tutulacağı, bütçe ve kesin hesabın nasıl hazırlanıp düzenleneceği parti iç yönetmeliğiyle belirtilir.

Yukarıda da belirtildiği üzere; ilgili seçim kurulu başkanı, defterlerin sayfalarını mühürler ve kaç sayfadan ibaret olduklarını tasdik eder.

Üye Kayıt Defteri: Bu defter partiye üye olan kişiler ile ilgili kayıtların tutulacağı defterdir. Mahalle ve köy esasına göre tutulur.

Karar Defteri: Parti organlarının tutacağı defterdir. Bu deftere ilgili organın kararları, tarih ve numara sırasıyla kayıt edilir. Alınan kararlar oylamaya katılanlar tarafından imzalanır. Kongre tarafından alınan kararları da ihtiva etmesi gereken kongre tutanak özetleri başkanlık divanı üyeleri tarafından imzalanır.

Gelen ve Giden Evrak Defteri: Bu defter, ilgili parti organına gelen ve giden evrakların kaydedileceği defterdir. Bu deftere gelen ve giden evraklar tarih ve numara sırasıyla kayıt edilir. Gelen evrakların asılları ile gönderilen evrakların örnekleri gelen ve giden evrak defterindeki tarih ve numaralar altında dosyalanarak saklanır.

Gelir ve Gider Defteri: Partilerin gelir ve giderlerinin tutulduğu defterdir. Siyasal Partiler Yasasında bu defterin ne cins bir defter olacağı konusunda tutulacak defter ve kayıtlar başlıklı 60. maddede tam bir açıklık bulunmamasına karşın, Siyasi Partiler Yasasının “Parti Bütçeleri ve Kesin Hesabı” başlıklı 13. maddesinde “Siyasi partilerin hesapları bilanço esasına göre düzenlenir” ifadesi bulunmasından dolayı çıkartılacak kesin hesapların tanziminde kolaylık yaratması açısından tutulacak defterlerin de bilanço usulüne göre tutulmasında yarar bulunmaktadır.

Siyasi partilerin gelir ve giderleri çok çeşitli kalemlerden oluşmaktadır. Her ne kadar, partilerin kredi ve borç alma yasağı bulunuyorsa da, bilançonun bir kuruluşun belirli bir tarihte sahip olduğu varlıklar ile bu varlıkların sağlandığı kaynakları gösteren mali tablo olmasından dolayı, kayıtların bilanço usulü defterlerde tutulması yararlı olacaktır. Böylece partiler varlıklarını detaylı olarak görebilme ve takip edebilme olanağına sahip olacaklardır.

Demirbaş Eşya Defteri: Bu defter, partiye alınacak demirbaşların alınıp tarih sırasına göre kayıt edileceği defterdir. Demirbaş eşya defteri her kademede parti organı tarafından kendi bünyesi için aldığı demirbaş eşyaları kayıt etmesi amacı ile tutulur.

GELİRLERİN İZLENMESİ

Siyasi Partiler Kanununun 69’ncu maddesinde siyasi partilerin bütün gelirleri o siyasi partinin tüzel kişiliği adına elde edilir. Siyasi partilerin genel merkezlerinin ve teşkilat kademelerinin gelirleri, parti merkez karar ve yönetim kurulunca bastırılan makbuzlar karşılığında alınır.

Bastırılan ve parti teşkilat kademelerine gönderilen gelir makbuzlarının seri ve sıra numaralarına ait kayıtlar parti genel merkezinde tutulur. Parti teşkilat kademeleri aldıkları ve kullandıkları makbuzlar dolayısıyla parti merkez karar ve yönetim kuruluna karşı mali sorumluluk taşırlar.

Sağlanan gelirin türü ve miktarıyla, gelirin sağladığı kimsenin adı, soyadı ve adresi, makbuzu düzenleyenin sıfatı, adı, soyadı ve imzası, makbuzda ve dip koçanlarda yer alır.

Makbuzları asıl kısmıyla dip koçanlarında aynı sıra numarası bulunur. Makbuz dip koçanlarının saklama süresi, Anayasa Mahkemesinin ilk inceleme kararının ilgili partiye bildirilme tarihinden itibaren beş yıldır.

HARCAMALARININ YAPILMASI VE İZLENMESİ

Siyasi Partiler Kanununun 70’nci maddesine göre; ‘’Bir siyasi partinin bütün giderleri, o siyasi parti tüzel kişiliği adına yapılır. Beş bin liraya kadar harcamaların makbuz veya fatura gibi belge ile tevsik edilmesi zorunlu değildir. (Kanun’a TL’den 6 sıfır atılması şeklindeki düzenleme işlenmediği için hala 5 milyon olarak yazılıdır. Ancak Anayasa Mahkemesi Denetim Kararlarında bu rakam 5 bin lira olarak değerlendirilmektedir.) Ancak bütün harcamaların yetkili organ veya merciin kararına dayanması şarttır. Şu kadar ki, yetkili organca onaylanan bütçede öngörülmüş bulunmak kaydıyla beş milyon lirayı aşmayan harcamalar ile genel tarifeye bağlı giderler için ayrıca karar alınmasına gerek yoktur.

Giderlere ait belgeleri saklama süresi özel kanunlarda gösterilen daha uzun süreye ilişkin hükümler saklı kalmak üzere, kesin hesabın Anayasa Mahkemesinin ilk inceleme kararının ilgili partiye bildirme tarihinden itibaren beş yıldır.

ÖRGÜTLERİN GENEL MERKEZE ESAP VERMESİ

Parti Teşkilatı bağlı bulunduğu üst kademeye, gelir ve giderleri hakkında parti tüzüğünde gösterilen sürede hesap vermekle yükümlüdür. Bu süre altı aydan fazla olamayacağı Kanunun 70’nci maddesinde düzenlenmiştir.

Bu hükümlere göre, siyasi partiler beş milyon liraya kadar olan harcamalarını makbuz ve fatura gibi bir belge ile tevsik etme zorunluluğundadırlar. Bu tutarın üstünde yapmış oldukları harcamaları ise Vergi Usul Kanununun belgeler ile ilgili düzenlemelerine göre düzenleyecekleri belgelerle belgelendirmek zorundadırlar.

VERGİ VE SİGORTA PRİM BEYANLARI

Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesi: Muhtasar beyanname ile aylık prim ve hizmet belgesinin birleştirilerek, kesilen vergilerin matrahlarıyla birlikte sigortalının sigorta primleri ve kazançları toplamı ile prim ödeme gün sayılarının bildirilmesine ilişkin beyannameyi, ifade eder.

Siyasi partiler çalıştırdıkları büro elemanları, hizmetliler ve sair personel çalışanlarına ödedikleri maaş, fazla çalışma ve sair ödemelerinden kestikleri vergi ile yaptıkları kira gelirlerinden dolayı kestikleri gelir vergisi ile ödemeleri gereken sigorta primlerini ve kiraladıkları hizmet binaları için ödedikleri kira ödemelerinden kestikleri vergilerin matrahlarıyla birlikte sigortalının sigorta primleri ve kazançları toplamı ile prim ödeme gün sayılarının bildirilmesine ilişkin Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesi ile ilgili vergi dairesine vermeleri zorundadırlar.Konu ile ilgili Danıştay 4. D., 14.12.1995, E: 1995/2889, K: 1995/5598 ve Danıştay 4. D., 28.11.1996, E: 1995/4904, K: 1996/4584 Kararları da bu yöndedir.